چۆن گەلی کورد لە دادگای لاهای ڕاپۆرت و تۆمەتی جینۆساید بۆ دەوڵەتی تورکیا بخاتە پاڵ. ڕاپۆرتکردنی دەوڵەتێک، وەک تورکیا، بۆ جینۆساید لە دادگای تاوانی  نێودەوڵەتی (ICC) پرۆسەیەکی ئاڵۆزە و پێویستی بە پێوەر و هەنگاوی یاسایی تایبەت هەیە.  لێرەدا ڕێنماییەک دەخەینەڕوو کە چۆن گەلی کورد بتوانێت بەرەوپێش بچێت:


 1. تێگەیشتن لە دەسەڵاتی دادوەری دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان

 دادگای تاوانەکانی نێودەوڵەتی (ICC) ئەرکی دادگاییکردنی:

 جینۆساید

 تاوان دژی مرۆڤایەتی

 تاوانەکانی جەنگ

 تاوانی شەڕانگێزی


 جینۆساید بەو کردەوانە پێناسە دەکرێت کە مەبەست لێی لەناوبردنی گروپێکی نەتەوەیی، نەتەوەیی، ڕەگەزی یان ئایینییە، بە تەواوی یان بەشێکی.

 سەرنج بدەن دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان دەوڵەتان دادگایی ناکات، بەڵکو ئەو کەسانە دادگایی دەکات کە بەرپرسیارێتی ئەم تاوانانە لە ئەستۆ دەگرن، وەک سەرۆکی دەوڵەتان، سەرکردەی سەربازی یان بڕیاردەرانی دیکە.


 2. پێوەر بۆ تۆمەتی جینۆساید

 بۆ ئەوەی تورکیا یان سەرکردەکانی بۆ دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان ڕاپۆرت بکرێت، پێویستە بەڵگە هەبێت کە:

 مەبەست لە لەناوبردنی دانیشتوانی کورد وەک نەتەوەیەک.

 بەڵگەنامەی تایبەت وەک:

 ئەندامانی مردووی گروپەکە.

 زیانێکی گەورەی جەستەیی یان دەروونی لێدەکەوێتەوە.

 دروستکردنی بارودۆخی ژیان کە مەبەست لێی لەناوچوونی جەستەیی گروپەکە بێت.

 ڕێگری لە لەدایک بوون یان ناچارکردنی منداڵ لە گروپەکە.

 3. کێ دەتوانێت ڕاپۆرت بکات؟

 تاک یان گروپ: ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، پارێزەران یان چالاکوانان دەتوانن بەڵگە و بەڵگە کۆبکەنەوە.

 دەوڵەتێک: دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان تەنها لە حاڵەتێکدا دەتوانێت لێکۆڵینەوەکان بکاتەوە کە دەوڵەتێک کە ئەندامی پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆما بێت، ڕاپۆرتی دۆسیەکە بدات یان ئەگەر ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕەوانەی بکات.

 تورکیا ئەندامی پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆما نییە، بەڵام دەتوانرێت چارەسەری ئەو کردەوانە بکرێت کە لە وڵاتێکی ئەندامدا ئەنجام دەدرێن (بۆ نموونە ئەگەر تاوانەکان لە سوریا یان عێراق ئەنجام بدرێن کە دادگای نێودەوڵەتی تاوان لە ڕێگەی بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەسەڵاتی دادوەری هەیە).

 4. پرۆسەی ڕاپۆرتکردن

 1. کۆکردنەوەی بەڵگە:

 خراپ بەکارهێنان بە ڤیدیۆ و شایەتحاڵ و ڕاپۆرت بەڵگەنامە.

 هاوکاری لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ وەک ئەمنستی ئینتەرناشناڵ یان هیومان ڕایتس وۆچ.

 دەستنیشانکردنی کەسانی تایبەت کە بەرپرسیارێتی هەڵدەگرن.



 2. پەیوەندی بە ICC بکە:

 دەتوانرێت ڕاپۆرتێک ڕاستەوخۆ پێشکەش بە داواکاری گشتی دادگای نێودەوڵەتی بکرێت بە پێشکەشکردنی زانیاری سەبارەت بە تاوانە گومانلێکراوەکان.

 ڕەنگە داواکاری گشتی هەڵبژێرێت کە لێکۆڵینەوەی سەرەتایی بکاتەوە.



 3. داوای پشتیوانی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی دیکە:

 ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەتوانێت دۆسیەیەک بخاتە بەردەم دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان، تەنانەت ئەگەر تورکیاش ئەندام نەبێت.

 هەروەها دەکرێت لۆبیکردن ئاراستەی ئەو وڵاتانە بکرێت کە پشتگیری لە مافەکانی کورد دەکەن.

 5. میکانیزمە نێودەوڵەتییە جێگرەوەکان

 ئەگەر دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان مەکۆیەکی ئەگەری نەبێت، لەوانەیە ڕێگەی دیکە تاقیبکرێتەوە:

 دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا (ECHR): دەتوانێت گوێ لە کارەکانی تورکیا لە دژی کورد بگرێت، بەڵام تەنها لە حاڵەتێکدا کە تاوانەکان مافی مرۆڤی تێدابێت نەک جینۆساید.

 دادگا نیشتمانییەکان: هەندێک وڵات دەسەڵاتی دادوەری گشتگیر بەکاردەهێنن و دەتوانن دادگایی بکەن لەسەر جینۆساید بەبێ گوێدانە ئەوەی لە کوێ ئەنجامدراوە.


 ڕاپۆرتکردنی تورکیا بۆ دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان بۆ جینۆساید، پرۆسەیەکی درێژخایەن و ئاڵۆزە کە پێویستی بە پشتیوانی نێودەوڵەتی و بەڵگەی بەرفراوان و بنەمایەکی یاسایی ڕوون هەیە.  گەلی کورد دەتوانێت لە ڕێگەی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و پارێزەرانی نێودەوڵەتی و ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە کار بۆ پێشخستنی ئەو پرسە بکات.   

وەهاب شا موحەمەد

مالمۆ