MalmoKurd |

مسیار و نێرسالاری	ئاگاداری/ ئەڵمانیا	فیکتۆر هۆگۆ دەڵێ:

مسیار و نێرسالاری

ئاگاداری/ ئەڵمانیا

فیکتۆر هۆگۆ دەڵێ:

مەرگی نەوشیروان مستەفاو ماناکانی سیاسەت لەکوردستاندا مەرگی نەوشیروان مستەفاو ماناکانی سیاسەت لەکوردستاندا ئاراس فه‌تاح، مه‌ریوان وریا قانع (بەشی یەکەم) (١) بەپێچەوانەی هەمو مردنێکی ئاساییەوە کە پاش پرسەو سەرخۆشیکردن جارێکی تر ژیانی کۆمەڵایەتییمان ئاسایی دەبێتەوە، مردنی نەوشیروان مستەفا ژیانی سیاسییمان ئاسایی ناکاتەوە، رەنگە پێچەوانەکەی راستبێت. لەوانەیە ئەم مردنە ژیانی سیاسیمان تەواو ئاڵۆزتر بکات‌و کۆمەڵێک پرسیاری زۆر زەحمەت‌و ناڕەحەتکەریش بهێنێتە پێشەوە. رەنگە ئەم مردنە پرسیارە نەکراوەکان زۆرترو وەڵامە نەدراوەکانیش قورستر بکات. دەشێت ئەم مردنە چەندان ئەگەر، بەباش‌و خراپیانەوە، لەبەردەم پرۆسەی سیاسییدا کراوەتر بکات. نەوشیروان مستەفا وەکو زۆربەی بکەرە گەورەکانی ناو سیاسەت، کەسایەتییەکی فرەلایەنەیە، بەئینگلزییەکەی پێیدەڵێن ambivalent. واتە بونی ئەم بکەرە سیاسییە بێبەریی نییە لەستاییش‌و رەخنەکردن، لەخۆشەویستیی‌و رق، لەلایەنگرو دوژمن، لەبەئایدیالکردن‌و نەفرەتلێکردن، کە هەریەکێکیشیان لەگەڵ دیوێکی ئەم پیاوە سیاسییەدا مامەڵە دەکات‌و هەر بەرەیەکیان وێنەیەکی وای بۆ دروستدەکات کە گونجاوبێت لەگەڵ ئومێدو خواست‌و تەماحە سیاسییەکانی خۆیدا. بۆیە ئەم مردنە هەڵوێست‌و روانین‌و کردەی سیاسیی جیاوازو ناکۆک‌و دژبەیەک دروستدەکات‌و نەیارو دۆستەکانی بەشێوازی جیاواز لەسەر کەلەپوری سیاسیی ئەم پیاوە کاردەکەن‌و هەریەکێکیشیان بەشێوەیەکی تایبەت رایدەکێشێتە ناو سەرزەمینێکی گوتاریی تایبەتەوە. مردنی ئەم سیاسەتمەدارە دەرگا لەسەر هەمو دیوەکانی ئەو دۆخە فرەدەرکەوت‌و فرەوێنەیە دەکاتەوە. مەرگی نەوشیروان لەدوای خۆیەوە روبەرێکی گەورە لەنەزانراوی سیاسیی دروستدەکات‌و پڕکردنەوە یان نەکردنەوەی ئەو روبەرەش دەشێت دەرگا لەسەر چەندان ئەگەری سیاسیی خواستراوو نەخواستراو بکاتەوە. (٢) ئەوەی نەوشیروان مستەفا لەسیاسەتمەدارەکانی تری کورد جیادەکاتەوە تەنها نوسەربون‌و رۆشنبیربونی نییە کە خاوەنی چەندین کتێبی سیاسیی‌و مێژویی‌و سۆسیۆلۆژییە، بەڵکو ئەو راستییەشە کە ئەو چەند هەنگاوێک پێش سەرکردە سیاسییەکانی تری مێژوی ئێمە کەوتوەو بەفەرسەخیش هاوڕێ کۆنەکانی خۆی بەجێهێشتوە. نەوشیروان تەنها لەژیانی رۆشنبیریی‌و سیاسیی‌و مەبدەئییدا پێش هاوڕێکانی نەکەوت، بەڵکو لەمردنەکەشیدا پێش زۆرینەی هاوڕێکانی کەوت. لەکاتێکدا ئەو تاوەکو کۆتاتەمەنی هاوتا بەخولیا رۆشنبیرییەکانی، لەگەڵ پرنسیپەکانی خۆیدا ژیاو سیاسەت بۆ ئەو وەک تێکەڵبونێک بەخەمە گشتییەکانی ناو ژیانی گشتیی مایەوە، کەچی زۆرینەی هاوڕێکانی ئەو پرنسیپانەیان دۆڕاندو بون بەبازرگان‌و داهۆڵی سیاسیی؛ ئەوان سیاسەت‌و چاکەی گشتییان لەیەکتر دابڕی‌و سیاسەت‌و موڵکدارێتی تایبەتیان بەیەکەوە گرێدا. نەوشیروان لەدواقۆناغی ژیانیدا گۆڕابو بۆ سیاسییەکی عەقڵانیی‌و بەرچاوڕون، دیدگایەکی تایبەتی بۆ چۆنیەتی داڕشتنەوەی مۆدێلی حوکمڕانیی‌و بۆ ژیانی ئابوریی‌و سیاسیی‌و سەربازیی‌و مەدەنیی لەهەرێمدا هەبو. زمانێکی سیاسیی هەبو کە دەیبردەوە ناو زمانی بەرگریکردن لەپرۆژەیەکی نیشتیمانیی گشتیی‌و لەدونیایەکی سیاسیی پلورال. هەڵگری پرۆژەیەک بو کە لەزۆر روەوە چارەسەرێکی گونجاو بو بۆ بەشێکی گەورەی ئەو قەیران‌و تەحەدا سیاسییانەی کە ساڵانێکە هەرێمی کوردستان ئالودەی بوبو. (٣) ئەوەی جێگای تێڕامانە ئەوەیە یەکەمجارە لەمێژوی نوێی سیاسیی ئێمەدا سیاسەتمەدارێکی دەسەڵاتدارو خاوەن پێگە دەمرێت، بەڵام پاش مەرگی خۆی میراتی سیاسیی بۆ کوڕو کچ‌و براو ئەندامانی تری بنەماڵەکەی جێناهێڵێت، لەدەرەوەی ویراسەتی سیاسیی‌و تاپۆکردنی مێژوی خۆی لەمێژوی ئەندامانی خێزانەکەیدا دەژی. یەکەمجارە لەپاش مردنی سیاسییەکی خاوەن دەسەڵات مێژویەک لەگەندەڵیی سیاسیی‌و خەرەندێکی ئەخلاقیی قوڵ بەجێنەمابێت، هیچ شتێک‌و پۆستێک بۆ هیچ کەسێک قۆرخناکات‌و ئەگەرەکانی بەردەمی ژیانی سیاسیی بەکراوەیی دەهێڵێتەوە. هاوکات یەکەمجارە لەمێژوی دوای راپەڕین، سەرکردەیەکی لەو قەبارەیە، دوای مردنی خۆی وێنەیەک بەجێناهێڵێت کە خەڵکی کوردستان بەمردنەکەی شادو خۆشحاڵبن‌و هەست بەوەبکەن لەدێوەزمەیەکی سیاسیی‌و کەسایەتییەکی ناشیرین رزگاریان بوبێت. ئەوەی نەوشیروان بەجێیهێشتوە سەرمایەیەکی رەمزیی گەورەیە کە پرنسیپە ئەخلاقییەکانی ناو ئەو سەرمایەیە تاڕۆژگارێکی درێژ تەحەدای سیاسیی‌و ئەخلاقیی گەورە بۆ بڕێکی زۆر لەسیاسەتمەدارانی کورد دروستدەکات. هاوکات یەکەمینجاریشە لەمێژوی سیاسیی ئێمەدا سیاسییەک دەمرێت‌و دوای خۆی مۆدێلێکی دەسەڵات‌و کەلەپورێکی سیاسیی بەجێدەهێڵێت کە دەشێت تاساڵانێکی تر وەک هێزێک بۆ ئومێدو وەک ئاسۆیەک بۆ گۆڕانکاریی کاربکات. لەڕاستیدا یەکێک لەخاڵە جیاکەرەوەکانی نەوشیروان لەسەرکردەکانی تر ئەوەیە کە ئەو هیوایەکی نوێی لەکۆمەڵگای ئێمەدا دروستکرد کە دەشێت تاساڵانێکی درێژ لەگەڵماندا بمێنێتەوە. ئەم هیوایەش بەکۆمەڵێک ئاکاری سیاسیی پۆزەتیڤەوە گرێدراوە کە هێما بۆ پچڕانی پەیوەندیی نێوان سیاسەت‌و خراپەکاریی‌و سیاسەت‌و پارەو سیاسەت‌و تەماحی شەخسیی دەکات، وەکچۆن هێماش بۆ گرێدانێکی ئەخلاقیی سیاسەت بەمەسەلە سەرەکییەکانی ژیانی کۆمەڵگاوە دەکات. جگە لەمانە نەوشیروان کەرەستەکانی گۆڕان‌و دەستکاریکردنی دونیای ئێمەی لەتوندوتیژییەوە گواستەوە بۆ خەباتی مەدەنیی‌و پەرلەمانتاریی، لەگەڵ نەوەیەکی نوێ‌و گەنجانێکی نەناسراودا کەوتە کارکردنەوە کە کەسانی گومناوو پەراوێزیی ناو کۆمەڵگای ئێمەبون، ئامادەبو لەگەڵ زیاد لەهێزێکی ئایدیۆلۆژیی جیاوازدا کاری پێکەوەیی بکات‌و زەمینەیەکی هاوبەش لەنێوان بکەرە دژەکاندا بدۆزێتەوە. نەوشیروان ئەو نرخ‌و بەهایانەشی بۆ سیاسەت گێڕایەوە کە سیاسەتکردن لەدونیای دوای راپەڕیندا بەتەواوی لەدەستیدابو، بەهای وێناکردنەوەی سیاسەت وەک چالاکیی دروستکردنی ژیانێکی گشتیی بەرپرسیار، نەک دەروازەیەک بۆ کۆکردنەوەو کەڵەکەکردنی پارەو سەرمایەی نایاسایی. (٤) نەوشیروان لەو مەسەلە گرنگە تێگەیشتبو کە کۆمەڵگای دوای راپەڕینی ئێمە پێویستی بەدامودەزگاییکردنە، پێویستی بەجیاکردنەوەی سیاسەت لەپارەو جیاکردنەوەی سیاسەت لەچەک هەیە. پێویستی بە بەستنەوەی سیاسەتە بەکۆمەڵێک پرنسیپی ئەخلاقیی‌و بەرپرسیارێتییەوە، پێویستی بە بەشداریکردنی تاک‌و هێزە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانە لەنەخشاندنی دواڕۆژی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتیی‌و ئابوریی‌و رۆشنبیریی خۆیان‌و هەمو کۆمەڵگاکەش پێویستی بەخۆڕزگارکردنە لەو چوارچێوە حیزبییە نانیشتیمانیی‌و خێزانییانە کە سیاسەتکردنیان لەکوردستاندا وێرانکردوە. رزگارکردنی سیاسەت لەشانۆی نمایشکردنی هێزو لەدەرکەوتە زۆرو قەبەکانی خودئەڤینیی ”نارسیزمی“ سیاسیی یەکێکی ترە لەکارە هەرەسەرەکییەکانی ئەم سیاسەتمەدارەو ئەو بزوتنەوەیەی کە هیوای گەورەی لەسەر هەڵچنیبو. لەهەمو ئەمانەدا نەوشیروان مستەفا تەواو ناکۆکە بەناوەڕۆک‌و ئاڕاستەی کارکردنی سیاسەتی باوو بەهەڵسوکەوتی سیاسییەکانی کورد لەدونیای دوای راپەڕیندا. (٥) بێگومان گەلێک رای جیاوازو ناکۆک‌و دژبەیەک بەرامبەر بەقۆناغە جیاوازەکانی ژیانی سیاسیی ئەم سیاسەتمەدارە هەیە؛ هەندێک بەتاکڕەوو دیکتاتۆرو هەندێکی تر بەئەندازیاری راپەڕین‌و کۆماری سەربەستیی دایدەنێن، هەندێک بەڕیفۆرمخوازێکی بۆرژوازیی‌و هەندێکی تر بەماندێلاو گیڤارا، هەندێک بەجەلادو هەندێک بەپیاوە سپییەکەی ناو سیاسەت، هەندێک بەسەرکردە خاکییەکەو هەندێک بەپیاوێکی توندوتیژ. بەڵام هەمو ئەمانە لەو راستییە کەمناکەنەوە کە نەوشیروان تاکە سیاسییەکە لەمێژوی دوای راپەڕیندا بۆ ئەوە سیاسەتی نەکرد کە پێی بژیی، بەڵکو ئەو بۆ سیاسەت دەژیا. ئەو سیاسەتی وەکو بەرپرسیارێتییەکی ئەخلاقیی دەبینیی کە خاوەن کۆمەڵێک پرنسیپ‌و بەهایە، نەک وەک رێگایەک بۆ گەیشتن بەدەستکەوت‌و تەماحی شەخسیی. ئاشکرایە هەرکاتێکیش سیاسەت دەستبەرداری ئەم پرنسیپ‌و بەهایانە بو لەوەدەکەوێت سیاسەت بێت، واتە لەوەدەکەوێت چالاکییەکی هاوبەش بێت بۆ دروستکردنی چوارچێوەیەک بۆ ژیانی گشتیی ناو کۆمەڵگا، بەڵکو دەگۆڕێت بۆ بزنس‌و بازرگانیکردنێکی هەمەلایەن هەم بۆ کەڵەکردنی دەسەڵات‌و سامانی سیاسیی زیاتر، هەم بۆ کەڵەکەکردنی داهاتی شەخسیی‌و چێژیی زیاتر. مامەڵەکردنی سیاسەت وەکو ”پیشە“و وەکو ”بەرپرسیارێتی“ یەکێکە لەگرنگترین ئەو خاڵانەی کە ئەم سیاسەتمەدارە بەتۆخی لەزۆرینەی هاوڕێکانی‌و سیاسەتمەدارە دەسەڵاتدارەکانی تری ناو هێزە سیاسییەکانی هەرێم جیادەکاتەوە. ئەو وەکو کەسی دوهەمی دەسەڵاتداری ناو یەکێتی نیشتیمانی دەیتوانی لەوێنەی هەمو ئەوانی تر دەوڵەمەند بێت، خاوەن کۆمپانیاو بازرگانی گەورە بێت، پشکی لەئابوری نەوتدا هەبێت، خاوەنی چەند فەوجێک پاسەوان‌و قافڵەیەکی گەورە لەئۆتۆمۆبێلی گرانبەها بێت، لەسەرو هەمو ئەمانەشەوە دەیتوانی لەزیاد لەوڵاتێکی دونیادا پرۆژەی ئابوریی‌و پارەی شاراوەی لەبانکەکاندا هەبێت. هەمو ئەو زانیارییانەی تائێستا لەبەردەستدان ئەوە نیشانئەدەن کە ئەم پیاوە هیچ یەکێک لەم کارانەی نەکردوەو سیاسەت لای ئەو لەناو ئەو پۆخڵەواتە گەورەیەدا نەکوژاوەتەوە. لەڕاستیدا ئەوەی نەوشیروان گەندەڵیی نەکردوەو لەمەشدا خۆی لەبڕێکی زۆر لەهاوڕێ کۆنەکان‌و نەیارەکانی جیادەکاتەوە، ئاساییترین وەزیفەی ئەخلاقییانەی سیاسییبونە لەدونیادا. کێشەکە لەوەدایە ئەم تێگەیشتنە ئەخلاقییە بۆ سیاسەت‌و بۆ کەسایەتی سیاسەتمەدار بەکۆمەڵگای سیاسیی ئێمە نامۆیە. مارەکردنی بەدڕەوشتیی‌و سیاسەتکردن لەیەکتری لەکوردستاندا مارەکردنێکی کاتۆلیکییانەی ئەبەدییە، لەمەشدا نەوشیروان پیاوێکی عیسامی‌و خاوەنی کەسایەتییەکی ئەسکێتی بو. لەکۆتاییەکانی ژیانیدا بەڕۆحی عابیدێکی دینییەوە سیاسەتی دەکرد. لەبنەڕەتیشەوە ئیشی کەسی سیاسیی ئەوە نییە دزیی‌و جەردەیی‌و تاڵانکاریی بکات، سیاسەت‌و سەرمایە، سیاسەت‌و سێکس‌و سیاسەت‌و مردن بەیەکەوە گرێبدات، وەزیفەی سیاسەتمەدار ئەوەیە بەئەخلاقییەتی بەرپرسانەوە خەریکی رێکخستنی ژیانی گشتیی کۆمەڵگاکەی بێت بەجۆرێک لەدایکبونی هەرمنداڵێک لەو کۆمەڵگایەدا بکرێت وەک ئەگەرێکی نوێ بۆ دروستبونی دونیایەکی نوێ وێنابکرێت. ئەم ئاکارە تایبەتەی نەوشیروان مستەفا لەدانەبڕاندنی سیاسەت وەکو ”پیشە“ لە”ئەخلاقی بەرپرسیارێتیی“، لەدونیای ئێمەدا دەبێت بە بەهایەکی ئەخلاقیی گرنگ‌و دەگۆڕێت بۆ خاڵی جیاکەرەوە لەنێوان ئەوانەی بۆ سیاسەت دەژین‌و خەمی گشتیی کۆمەڵگا دەیانجوڵێنێت، بەرامبەر بەوانەی بەسیاسەت دەژین‌و خەمی گیرفانپڕکردن‌و پاوانکردنی دەسەڵات ئاڕاستەیاندەکات. (٦) ئاکارێکی دیکەی ئەم کەلەپورە سیاسییە کە نەوشیروان لەدوای خۆیەوە جێیهێشتوە، بەپێچەوانەی قسەی نەیارەکانییەوە، وازهێنانە لەتوندوتیژی‌و جیاکردنەوەی سیاسەتە لەڕق‌و بوغزی تاکەکەسیی. سەرەڕای ئەو هەمو فشارو نانبڕین‌و ئەشکەنجەدان‌و تەنانەت تیرۆرە سیاسییەی کە دوای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان روبەڕوی ئەندامان‌و هەوادارانی مەدەنیی‌و دەنگدەری پێشمەرگەی بزوتنەوەکەو رۆشنبیران‌و رۆژنامەنوسان‌و چالاکوانانی ناو کۆمەڵگای مەدەنیی بوەوە، ئەم سیاسەتمەدارە بەعەقڵییەتی تۆڵەو رقی شەخسیی سیاسەتی دژ بەنەیارەکانی نەکرد. نەوشیروان مستەفا ئەوەندە توانای مرۆیی‌و کەرەستەی لەبەردەستدا بو کە بڕیاڕی شەڕێکی تری خوێناوی بدات‌و کۆمەڵگای ئێمە توشی ساڵانێکی تر لەنەهامەتیی گەورە بکات. نەیارەکانیشی زیاد لەجارێک هەوڵیاندا بەم ئاراستەیەدا بیجوڵێنن، بەڵام ئەو لەدوای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە نە بڕوای بەتوندوتیژیی هەبو وەکو کەرەستەیەک بۆ گۆڕانی سیاسیی، نە سیاسەتیش بۆ ئەو کردەیەک بو نابەرپرسیارانە هەڵسوکەوتی لەگەڵدا بکات‌و بەئارەزوی خۆی بڕیاری مەترسیدار دەربکات. بەم مانایە نەوشیروان مستەفا یەکێکە لەو سیاسەتمەدارە دەگمەنانەی دونیای دوای راپەڕینی ئێمە کە بەرپرسانە هەم لەژیانی شەخسیی خۆیداو هەم لەپەیوەندییدا بەژیانی گشتیی کۆمەڵگاوە سیاسەتی کرد. هەمو ئەمانەش رەگەزی گرنگی ناو مۆدێل‌و کەلەپورێکی سیاسیی نوێن کە دەکرێت لەدوای مردنی ئەوەوە گەشەو درێژەیان پێبدرێت‌و بەزیندو رابگیرێن‌و بۆ ئایندە بگواسترێنەوە. یەکێک لەو خاڵانەی کە دەکرێت ئومێدی سیاسیی لەسەر بینابکرێت بونی ئەم مۆدێل‌و کەلەپورە سیاسییەیە. ئاوێنە به‌روار: 24/05/2017 462 جار خوێندراوه‌ته‌وه

مەرگی نەوشیروان مستەفاو ماناکانی سیاسەت لەکوردستاندا

مەرگی نەوشیروان مستەفاو ماناکانی سیاسەت لەکوردستاندا

ئاراس فه‌تاح، مه‌ریوان وریا قانع

(بەشی یەکەم)
(١)

بەپێچەوانەی هەمو مردنێکی ئاساییەوە کە پاش پرسەو سەرخۆشیکردن جارێکی تر ژیانی کۆمەڵایەتییمان ئاسایی دەبێتەوە، مردنی نەوشیروان مستەفا ژیانی سیاسییمان ئاسایی ناکاتەوە، رەنگە پێچەوانەکەی راستبێت. لەوانەیە ئەم مردنە ژیانی سیاسیمان تەواو ئاڵۆزتر بکات‌و کۆمەڵێک پرسیاری زۆر زەحمەت‌و ناڕەحەتکەریش بهێنێتە پێشەوە. رەنگە ئەم مردنە پرسیارە نەکراوەکان زۆرترو وەڵامە نەدراوەکانیش قورستر بکات. دەشێت ئەم مردنە چەندان ئەگەر، بەباش‌و خراپیانەوە، لەبەردەم پرۆسەی سیاسییدا کراوەتر بکات.

نەوشیروان مستەفا وەکو زۆربەی بکەرە گەورەکانی ناو سیاسەت، کەسایەتییەکی فرەلایەنەیە، بەئینگلزییەکەی پێیدەڵێن ambivalent. واتە بونی ئەم بکەرە سیاسییە بێبەریی نییە لەستاییش‌و رەخنەکردن، لەخۆشەویستیی‌و رق، لەلایەنگرو دوژمن، لەبەئایدیالکردن‌و نەفرەتلێکردن، کە هەریەکێکیشیان لەگەڵ دیوێکی ئەم پیاوە سیاسییەدا مامەڵە دەکات‌و هەر بەرەیەکیان وێنەیەکی وای بۆ دروستدەکات کە گونجاوبێت لەگەڵ ئومێدو خواست‌و تەماحە سیاسییەکانی خۆیدا. بۆیە ئەم مردنە هەڵوێست‌و روانین‌و کردەی سیاسیی جیاوازو ناکۆک‌و دژبەیەک دروستدەکات‌و نەیارو دۆستەکانی بەشێوازی جیاواز لەسەر کەلەپوری سیاسیی ئەم پیاوە کاردەکەن‌و هەریەکێکیشیان بەشێوەیەکی تایبەت رایدەکێشێتە ناو سەرزەمینێکی گوتاریی تایبەتەوە. مردنی ئەم سیاسەتمەدارە دەرگا لەسەر هەمو دیوەکانی ئەو دۆخە فرەدەرکەوت‌و فرەوێنەیە دەکاتەوە. مەرگی نەوشیروان لەدوای خۆیەوە روبەرێکی گەورە لەنەزانراوی سیاسیی دروستدەکات‌و پڕکردنەوە یان نەکردنەوەی ئەو روبەرەش دەشێت دەرگا لەسەر چەندان ئەگەری سیاسیی خواستراوو نەخواستراو بکاتەوە.

(٢)
ئەوەی نەوشیروان مستەفا لەسیاسەتمەدارەکانی تری کورد جیادەکاتەوە تەنها نوسەربون‌و رۆشنبیربونی نییە کە خاوەنی چەندین کتێبی سیاسیی‌و مێژویی‌و سۆسیۆلۆژییە، بەڵکو ئەو راستییەشە کە ئەو چەند هەنگاوێک پێش سەرکردە سیاسییەکانی تری مێژوی ئێمە کەوتوەو بەفەرسەخیش هاوڕێ کۆنەکانی خۆی بەجێهێشتوە. نەوشیروان تەنها لەژیانی رۆشنبیریی‌و سیاسیی‌و مەبدەئییدا پێش هاوڕێکانی نەکەوت، بەڵکو لەمردنەکەشیدا پێش زۆرینەی هاوڕێکانی کەوت. لەکاتێکدا ئەو تاوەکو کۆتاتەمەنی هاوتا بەخولیا رۆشنبیرییەکانی، لەگەڵ پرنسیپەکانی خۆیدا ژیاو سیاسەت بۆ ئەو وەک تێکەڵبونێک بەخەمە گشتییەکانی ناو ژیانی گشتیی مایەوە، کەچی زۆرینەی هاوڕێکانی ئەو پرنسیپانەیان دۆڕاندو بون بەبازرگان‌و داهۆڵی سیاسیی؛ ئەوان سیاسەت‌و چاکەی گشتییان لەیەکتر دابڕی‌و سیاسەت‌و موڵکدارێتی تایبەتیان بەیەکەوە گرێدا. نەوشیروان لەدواقۆناغی ژیانیدا گۆڕابو بۆ سیاسییەکی عەقڵانیی‌و بەرچاوڕون، دیدگایەکی تایبەتی بۆ چۆنیەتی داڕشتنەوەی مۆدێلی حوکمڕانیی‌و بۆ ژیانی ئابوریی‌و سیاسیی‌و سەربازیی‌و مەدەنیی لەهەرێمدا هەبو. زمانێکی سیاسیی هەبو کە دەیبردەوە ناو زمانی بەرگریکردن لەپرۆژەیەکی نیشتیمانیی گشتیی‌و لەدونیایەکی سیاسیی پلورال. هەڵگری پرۆژەیەک بو کە لەزۆر روەوە چارەسەرێکی گونجاو بو بۆ بەشێکی گەورەی ئەو قەیران‌و تەحەدا سیاسییانەی کە ساڵانێکە هەرێمی کوردستان ئالودەی بوبو.

(٣)
ئەوەی جێگای تێڕامانە ئەوەیە یەکەمجارە لەمێژوی نوێی سیاسیی ئێمەدا سیاسەتمەدارێکی دەسەڵاتدارو خاوەن پێگە دەمرێت، بەڵام پاش مەرگی خۆی میراتی سیاسیی بۆ کوڕو کچ‌و براو ئەندامانی تری بنەماڵەکەی جێناهێڵێت، لەدەرەوەی ویراسەتی سیاسیی‌و تاپۆکردنی مێژوی خۆی لەمێژوی ئەندامانی خێزانەکەیدا دەژی. یەکەمجارە لەپاش مردنی سیاسییەکی خاوەن دەسەڵات مێژویەک لەگەندەڵیی سیاسیی‌و خەرەندێکی ئەخلاقیی قوڵ بەجێنەمابێت، هیچ شتێک‌و پۆستێک بۆ هیچ کەسێک قۆرخناکات‌و ئەگەرەکانی بەردەمی ژیانی سیاسیی بەکراوەیی دەهێڵێتەوە. هاوکات یەکەمجارە لەمێژوی دوای راپەڕین، سەرکردەیەکی لەو قەبارەیە، دوای مردنی خۆی وێنەیەک بەجێناهێڵێت کە خەڵکی کوردستان بەمردنەکەی شادو خۆشحاڵبن‌و هەست بەوەبکەن لەدێوەزمەیەکی سیاسیی‌و کەسایەتییەکی ناشیرین رزگاریان بوبێت. ئەوەی نەوشیروان بەجێیهێشتوە سەرمایەیەکی رەمزیی گەورەیە کە پرنسیپە ئەخلاقییەکانی ناو ئەو سەرمایەیە تاڕۆژگارێکی درێژ تەحەدای سیاسیی‌و ئەخلاقیی گەورە بۆ بڕێکی زۆر لەسیاسەتمەدارانی کورد دروستدەکات.

هاوکات یەکەمینجاریشە لەمێژوی سیاسیی ئێمەدا سیاسییەک دەمرێت‌و دوای خۆی مۆدێلێکی دەسەڵات‌و کەلەپورێکی سیاسیی بەجێدەهێڵێت کە دەشێت تاساڵانێکی تر وەک هێزێک بۆ ئومێدو وەک ئاسۆیەک بۆ گۆڕانکاریی کاربکات. لەڕاستیدا یەکێک لەخاڵە جیاکەرەوەکانی نەوشیروان لەسەرکردەکانی تر ئەوەیە کە ئەو هیوایەکی نوێی لەکۆمەڵگای ئێمەدا دروستکرد کە دەشێت تاساڵانێکی درێژ لەگەڵماندا بمێنێتەوە. ئەم هیوایەش بەکۆمەڵێک ئاکاری سیاسیی پۆزەتیڤەوە گرێدراوە کە هێما بۆ پچڕانی پەیوەندیی نێوان سیاسەت‌و خراپەکاریی‌و سیاسەت‌و پارەو سیاسەت‌و تەماحی شەخسیی دەکات، وەکچۆن هێماش بۆ گرێدانێکی ئەخلاقیی سیاسەت بەمەسەلە سەرەکییەکانی ژیانی کۆمەڵگاوە دەکات. جگە لەمانە نەوشیروان کەرەستەکانی گۆڕان‌و دەستکاریکردنی دونیای ئێمەی لەتوندوتیژییەوە گواستەوە بۆ خەباتی مەدەنیی‌و پەرلەمانتاریی، لەگەڵ نەوەیەکی نوێ‌و گەنجانێکی نەناسراودا کەوتە کارکردنەوە کە کەسانی گومناوو پەراوێزیی ناو کۆمەڵگای ئێمەبون، ئامادەبو لەگەڵ زیاد لەهێزێکی ئایدیۆلۆژیی جیاوازدا کاری پێکەوەیی بکات‌و زەمینەیەکی هاوبەش لەنێوان بکەرە دژەکاندا بدۆزێتەوە. نەوشیروان ئەو نرخ‌و بەهایانەشی بۆ سیاسەت گێڕایەوە کە سیاسەتکردن لەدونیای دوای راپەڕیندا بەتەواوی لەدەستیدابو، بەهای وێناکردنەوەی سیاسەت وەک چالاکیی دروستکردنی ژیانێکی گشتیی بەرپرسیار، نەک دەروازەیەک بۆ کۆکردنەوەو کەڵەکەکردنی پارەو سەرمایەی نایاسایی.

(٤)
نەوشیروان لەو مەسەلە گرنگە تێگەیشتبو کە کۆمەڵگای دوای راپەڕینی ئێمە پێویستی بەدامودەزگاییکردنە، پێویستی بەجیاکردنەوەی سیاسەت لەپارەو جیاکردنەوەی سیاسەت لەچەک هەیە. پێویستی بە بەستنەوەی سیاسەتە بەکۆمەڵێک پرنسیپی ئەخلاقیی‌و بەرپرسیارێتییەوە، پێویستی بە بەشداریکردنی تاک‌و هێزە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانە لەنەخشاندنی دواڕۆژی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتیی‌و ئابوریی‌و رۆشنبیریی خۆیان‌و هەمو کۆمەڵگاکەش پێویستی بەخۆڕزگارکردنە لەو چوارچێوە حیزبییە نانیشتیمانیی‌و خێزانییانە کە سیاسەتکردنیان لەکوردستاندا وێرانکردوە. رزگارکردنی سیاسەت لەشانۆی نمایشکردنی هێزو لەدەرکەوتە زۆرو قەبەکانی خودئەڤینیی ”نارسیزمی“ سیاسیی یەکێکی ترە لەکارە هەرەسەرەکییەکانی ئەم سیاسەتمەدارەو ئەو بزوتنەوەیەی کە هیوای گەورەی لەسەر هەڵچنیبو. لەهەمو ئەمانەدا نەوشیروان مستەفا تەواو ناکۆکە بەناوەڕۆک‌و ئاڕاستەی کارکردنی سیاسەتی باوو بەهەڵسوکەوتی سیاسییەکانی کورد لەدونیای دوای راپەڕیندا.

(٥)
بێگومان گەلێک رای جیاوازو ناکۆک‌و دژبەیەک بەرامبەر بەقۆناغە جیاوازەکانی ژیانی سیاسیی ئەم سیاسەتمەدارە هەیە؛ هەندێک بەتاکڕەوو دیکتاتۆرو هەندێکی تر بەئەندازیاری راپەڕین‌و کۆماری سەربەستیی دایدەنێن، هەندێک بەڕیفۆرمخوازێکی بۆرژوازیی‌و هەندێکی تر بەماندێلاو گیڤارا، هەندێک بەجەلادو هەندێک بەپیاوە سپییەکەی ناو سیاسەت، هەندێک بەسەرکردە خاکییەکەو هەندێک بەپیاوێکی توندوتیژ. بەڵام هەمو ئەمانە لەو راستییە کەمناکەنەوە کە نەوشیروان تاکە سیاسییەکە لەمێژوی دوای راپەڕیندا بۆ ئەوە سیاسەتی نەکرد کە پێی بژیی، بەڵکو ئەو بۆ سیاسەت دەژیا. ئەو سیاسەتی وەکو بەرپرسیارێتییەکی ئەخلاقیی دەبینیی کە خاوەن کۆمەڵێک پرنسیپ‌و بەهایە، نەک وەک رێگایەک بۆ گەیشتن بەدەستکەوت‌و تەماحی شەخسیی. ئاشکرایە هەرکاتێکیش سیاسەت دەستبەرداری ئەم پرنسیپ‌و بەهایانە بو لەوەدەکەوێت سیاسەت بێت، واتە لەوەدەکەوێت چالاکییەکی هاوبەش بێت بۆ دروستکردنی چوارچێوەیەک بۆ ژیانی گشتیی ناو کۆمەڵگا، بەڵکو دەگۆڕێت بۆ بزنس‌و بازرگانیکردنێکی هەمەلایەن هەم بۆ کەڵەکردنی دەسەڵات‌و سامانی سیاسیی زیاتر، هەم بۆ کەڵەکەکردنی داهاتی شەخسیی‌و چێژیی زیاتر.

مامەڵەکردنی سیاسەت وەکو ”پیشە“و وەکو ”بەرپرسیارێتی“ یەکێکە لەگرنگترین ئەو خاڵانەی کە ئەم سیاسەتمەدارە بەتۆخی لەزۆرینەی هاوڕێکانی‌و سیاسەتمەدارە دەسەڵاتدارەکانی تری ناو هێزە سیاسییەکانی هەرێم جیادەکاتەوە. ئەو وەکو کەسی دوهەمی دەسەڵاتداری ناو یەکێتی نیشتیمانی دەیتوانی لەوێنەی هەمو ئەوانی تر دەوڵەمەند بێت، خاوەن کۆمپانیاو بازرگانی گەورە بێت، پشکی لەئابوری نەوتدا هەبێت، خاوەنی چەند فەوجێک پاسەوان‌و قافڵەیەکی گەورە لەئۆتۆمۆبێلی گرانبەها بێت، لەسەرو هەمو ئەمانەشەوە دەیتوانی لەزیاد لەوڵاتێکی دونیادا پرۆژەی ئابوریی‌و پارەی شاراوەی لەبانکەکاندا هەبێت. هەمو ئەو زانیارییانەی تائێستا لەبەردەستدان ئەوە نیشانئەدەن کە ئەم پیاوە هیچ یەکێک لەم کارانەی نەکردوەو سیاسەت لای ئەو لەناو ئەو پۆخڵەواتە گەورەیەدا نەکوژاوەتەوە.

لەڕاستیدا ئەوەی نەوشیروان گەندەڵیی نەکردوەو لەمەشدا خۆی لەبڕێکی زۆر لەهاوڕێ کۆنەکان‌و نەیارەکانی جیادەکاتەوە، ئاساییترین وەزیفەی ئەخلاقییانەی سیاسییبونە لەدونیادا. کێشەکە لەوەدایە ئەم تێگەیشتنە ئەخلاقییە بۆ سیاسەت‌و بۆ کەسایەتی سیاسەتمەدار بەکۆمەڵگای سیاسیی ئێمە نامۆیە. مارەکردنی بەدڕەوشتیی‌و سیاسەتکردن لەیەکتری لەکوردستاندا مارەکردنێکی کاتۆلیکییانەی ئەبەدییە، لەمەشدا نەوشیروان پیاوێکی عیسامی‌و خاوەنی کەسایەتییەکی ئەسکێتی بو. لەکۆتاییەکانی ژیانیدا بەڕۆحی عابیدێکی دینییەوە سیاسەتی دەکرد. لەبنەڕەتیشەوە ئیشی کەسی سیاسیی ئەوە نییە دزیی‌و جەردەیی‌و تاڵانکاریی بکات، سیاسەت‌و سەرمایە، سیاسەت‌و سێکس‌و سیاسەت‌و مردن بەیەکەوە گرێبدات، وەزیفەی سیاسەتمەدار ئەوەیە بەئەخلاقییەتی بەرپرسانەوە خەریکی رێکخستنی ژیانی گشتیی کۆمەڵگاکەی بێت بەجۆرێک لەدایکبونی هەرمنداڵێک لەو کۆمەڵگایەدا بکرێت وەک ئەگەرێکی نوێ بۆ دروستبونی دونیایەکی نوێ وێنابکرێت.

ئەم ئاکارە تایبەتەی نەوشیروان مستەفا لەدانەبڕاندنی سیاسەت وەکو ”پیشە“ لە”ئەخلاقی بەرپرسیارێتیی“، لەدونیای ئێمەدا دەبێت بە بەهایەکی ئەخلاقیی گرنگ‌و دەگۆڕێت بۆ خاڵی جیاکەرەوە لەنێوان ئەوانەی بۆ سیاسەت دەژین‌و خەمی گشتیی کۆمەڵگا دەیانجوڵێنێت، بەرامبەر بەوانەی بەسیاسەت دەژین‌و خەمی گیرفانپڕکردن‌و پاوانکردنی دەسەڵات ئاڕاستەیاندەکات.

(٦)
ئاکارێکی دیکەی ئەم کەلەپورە سیاسییە کە نەوشیروان لەدوای خۆیەوە جێیهێشتوە، بەپێچەوانەی قسەی نەیارەکانییەوە، وازهێنانە لەتوندوتیژی‌و جیاکردنەوەی سیاسەتە لەڕق‌و بوغزی تاکەکەسیی. سەرەڕای ئەو هەمو فشارو نانبڕین‌و ئەشکەنجەدان‌و تەنانەت تیرۆرە سیاسییەی کە دوای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان روبەڕوی ئەندامان‌و هەوادارانی مەدەنیی‌و دەنگدەری پێشمەرگەی بزوتنەوەکەو رۆشنبیران‌و رۆژنامەنوسان‌و چالاکوانانی ناو کۆمەڵگای مەدەنیی بوەوە، ئەم سیاسەتمەدارە بەعەقڵییەتی تۆڵەو رقی شەخسیی سیاسەتی دژ بەنەیارەکانی نەکرد. نەوشیروان مستەفا ئەوەندە توانای مرۆیی‌و کەرەستەی لەبەردەستدا بو کە بڕیاڕی شەڕێکی تری خوێناوی بدات‌و کۆمەڵگای ئێمە توشی ساڵانێکی تر لەنەهامەتیی گەورە بکات. نەیارەکانیشی زیاد لەجارێک هەوڵیاندا بەم ئاراستەیەدا بیجوڵێنن، بەڵام ئەو لەدوای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە نە بڕوای بەتوندوتیژیی هەبو وەکو کەرەستەیەک بۆ گۆڕانی سیاسیی، نە سیاسەتیش بۆ ئەو کردەیەک بو نابەرپرسیارانە هەڵسوکەوتی لەگەڵدا بکات‌و بەئارەزوی خۆی بڕیاری مەترسیدار دەربکات. بەم مانایە نەوشیروان مستەفا یەکێکە لەو سیاسەتمەدارە دەگمەنانەی دونیای دوای راپەڕینی ئێمە کە بەرپرسانە هەم لەژیانی شەخسیی خۆیداو هەم لەپەیوەندییدا بەژیانی گشتیی کۆمەڵگاوە سیاسەتی کرد. هەمو ئەمانەش رەگەزی گرنگی ناو مۆدێل‌و کەلەپورێکی سیاسیی نوێن کە دەکرێت لەدوای مردنی ئەوەوە گەشەو درێژەیان پێبدرێت‌و بەزیندو رابگیرێن‌و بۆ ئایندە بگواسترێنەوە. یەکێک لەو خاڵانەی کە دەکرێت ئومێدی سیاسیی لەسەر بینابکرێت بونی ئەم مۆدێل‌و کەلەپورە سیاسییەیە.

ئاوێنە

به‌روار: 24/05/2017

462 جار خوێندراوه‌ته‌وه