وەڵامنەدانەوەی وڵاتانی عەرەبی بۆ دۆخی سوریا دەتوانین بە چەند فاکتەری سیاسی و ئابووری و ستراتیجی و هەندێکجاریش ئایینی شرۆڤە بکەین.  لێرەدا چەند خاڵێکی گرنگ دەخەینەڕوو کە دەتوانن ڕۆشنایی بخەنە سەر هۆکارەکان:

 1. بەرژەوەندی سیاسی و ستراتیژی

 ئەولەویەتەکانی ناوخۆ: زۆرێک لە وڵاتانی عەرەبی سەرقاڵی کێشە ناوخۆییەکانی خۆیانن، وەک قەیرانی ئابووری، نائارامی سیاسی یان هەڕەشەی ئەمنی.

 هاوپەیمانی و ڕکابەری: هەندێک وڵاتی عەرەبی پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ سوریا یان هاوپەیمانەکانیدا هەیە، بەتایبەتی ئێران و ڕووسیا.  لەوانەیە ئەم وڵاتانە دوودڵ بن لە ڕەخنەگرتن لە ڕژێمی سوریا بۆ ئەوەی پەیوەندییەکانیان نەخەنە مەترسییەوە.

 ڕکابەری ئێران و سعودیە: سوریا بەشێکی گرنگی ململانێی دەسەڵاتە لە نێوان ئێران و سعودیە.  ئەو وڵاتانەی پاڵپشتی لایەنە جیاوازەکان دەکەن (ڕژێمی ئەسەد یان گروپە ئۆپۆزسیۆنەکان) زۆرجار زیاتر سەرنجیان لەسەر ئامانجە جیۆپۆلەتیکیەکانی خۆیانە نەک چارەسەرکردنی ململانێکان.

 2. وابەستەیی دارایی

 پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەکان: وڵاتانی عەرەبی بۆ بازرگانی و ئاسایش پشت بە زلهێزەکانی وەک ئەمریکا و ڕووسیا و چین دەبەستن.  بۆیە دەتوانن کاردانەوەکانیان لەگەڵ ململانێی سوریادا بگونجێنن لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی زلهێزەکان.

 سەرچاوە و یارمەتی: زۆرێک لەو وڵاتە عەرەبیانەی کە لە ڕووی تیۆریەوە دەتوانن ڕۆڵێک لە سوریادا بگێڕن، سنووردارکردنی دارایی خۆیان هەیە کە توانای دەستێوەردان یان کاریگەرییان لەسەر دۆخەکە دەگرێت.

 3. جیاوازی ئایینی و ئایدیۆلۆژی

 ململانێی سوننە و شیعە: ململانێی سوریا بە قووڵی بە گرژییە تائیفیەکانەوە دیارە.  ڕژێمی ئەسەد بە عەلەوییەکان زاڵن کە مەزهەبێکی موسڵمانی شیعەیە و دەوڵەتانی سوننە و شیعەی ناوچەکەیان جەمسەرگیر کردووە.

 دابەشبوونە ناوخۆییەکان: هەروەها ناکۆکی لەنێوان وڵاتانی عەرەبیدا هەیە سەبارەت بەو ستراتیژییەی کە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ململانێکانی سوریادا بەکاریبهێنرێت.

 4- ماندوێتی و شکست لە ململانێکانی پێشوو

 زۆرێک لە وڵاتانی عەرەبی دوای ئەزموونی دەستێوەردانەکانی پێشوو، وەک لیبیا و عێراق، تووشی گومان بوون لە تێوەگلانی ململانێکان.  ئەم دەستێوەردانانە زۆرجار بووەتە هۆی قەیرانی درێژخایەن نەک چارەسەر.

 کۆمکاری عەرەبی سەرکەوتنی سنوورداری لە مامەڵەکردن لەگەڵ ململانێکانی ڕابردوودا بەدەستهێناوە و کاریگەرییەکەی لاواز بووە.

 5. بەربەستی دیپلۆماسی و کولتووری

 نەبوونی یەکڕیزی: کۆمکاری عەرەبی کە ڕێکخراوی سەرەکی ناوچەییە، زۆرجار دیدێکی هاوبەش یان میکانیزمێکی کاریگەر نییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم جۆرە قەیرانانە.

 ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەسەد: چەند وڵاتێکی عەرەبی دەستیانکردووەتەوە بە دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان لەگەڵ ڕژێمی سوریا، سەقامگیرییان لە پێشینە داناوە لەبری داوای لێپرسینەوە.

 پوختە

 وەڵامدانەوەی جیهانی عەرەبی بۆ سوریا ئاڵۆزە و لە ژێر کاریگەری بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیکییەکان و تەحەددای ناوخۆیی و پەیوەندییە جیهانییەکاندایە.  لە کاتێکدا تا ڕادەیەک نیگەرانی لە لایەنە مرۆییەکانی ئەم قەیرانە هەیە، بەڵام زۆربەی وڵاتان ئامادە نین یان ناتوانن بە زۆر مامەڵە بکەن، بە تایبەت کاتێک باس لە تەحەدای ڕژێمی ئەسەد یان ئەو زلهێزە نێودەوڵەتیانەی کە پشتیوانی لێ دەکەن.

وەهاب شا محەمەد

مالمۆ