|
د. سالار باسیرە: كورد هەرگیز هاوپەیمانی ستراتیژی نەبوە، بەڵكو لەگەڵ لایەنە ئیقلیمی‌و زلهێزەكان تەنیا بەرژەوەندی هاوبەشی هەبوە
سازدانی: بڕوا بەرزنجی
دیاردەی كۆچبەرو تیرۆر هەردوكیان لەلایەن دەوڵەتانەوە سیاسەتیان پێوە دەكرێت، ترەمپ دەڵێت كۆچبەرە نایاساییەكان راستەوخۆ دەردەكەم لە وڵات و ئەمەش جۆرێك لە سیاسەتكردنە پێوەی، هەروەك چۆن لە ئەوروپاش هەمان شتە
ئێستا كاتێتی پرسیار لەبارەی نیگەرانی و دوو دڵییەكانی ئەمریكییەكان و زۆرێك لە وڵاتانی دنیا، لەبەرامبەر ئەم سەرۆكە، بكەین. كە لە سەرەتای 2017وە بە فەرمی لە كۆشكی سپییەوە بۆ چوار ساڵ سەرۆكایەتی زلهێزترین وڵاتی دنیا دەكات.
لەم تەوەرەیەدا لەژێر ناونیشانی"جیهان لە سەردەمی ترەمپدا"، لەگەڵ كۆمەڵێك لێكۆڵەری سیاسی كورد گفتوگۆدەكەین. د. سالار باسیرە، نوسەرو چاودێری سیاسی، لە تەوەری ئەمجارەدا بەشداریی دەكات و گۆڕانكاری پێشبینیەكانی سەردەمی ئەم سەرۆكە شی دەكاتەوە. هاوكات باس لەو كاریگەرییانەش دەكات كە پەیوەندیی بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە.
چاودێر: ئێستا ترەمپ سەرۆكە، باسی زۆر ترس دەكرا، ئەگەر ئەو ببێت بە سەرۆك، ئایا جیهان ئێستا لە سەردەمی "ترس"دا دەژی؟
د. سالار باسیرە: هەندێك بۆچون هەیە وەك شارەزای ئەمریكی Johannes T لە سەنتەری سیاسەت و زانست دەڵێت "كەس بە تەواوی نازانێت ترەمپ چی لە خولیایدایە". بڕوا ناكەم ترەمپ لە سەردەمی جیهانی فرە جەمسەریدا بتوانێت هەرچی ئەو دەیەوێت بۆی بچێتە سەر، چونكە ئەمریكا سەرەڕای زلهێزیەكەی، بەڵام پێویستی بە هاوپەیمانە ئەگەر نمونەی تیرۆر لێرەدا بە یاد بهێنمەوە. سیستەمی سیاسی ولایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا سیستەمی سەرۆكایەتیەو بەم هۆیەوە سەرۆك دەسەڵاتی زۆری دراوەتێ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەزگای تری گرنگ هەن وەك كۆنگرێس كە پرۆژەكان دەبێت بێرەشدا تێپەر بكات بۆ بڕیاردان، لێرەدا لەوانەیە حزبەكەی ترەمپ (كۆماریەكان) گەر زۆرینەی دەنگیان هەبێت لە كۆنگرێسدا بڕیار لەسەر بەرنامەیەك بدەن. هەروەها دەزگاكانی وەك پێنتاگۆن و دەزگای هەواڵگری سی ئای ئەی بۆ خۆیان دەسەڵاتن لە قۆناغە جیاوازەكانی سەرۆكەكانی ئەمریكا، چونكە پەیوەندی بە ئاسایشی نەتەوەییەوە هەیە، بەڵام دەكرێ ترەمپ كاریگەریی هەبێت لەسەریان وەك سەرۆك.. بەڵام ئەوەش راستیەكە، كە دەبێت جانتاو كۆدی چەكە ئەتۆمیەكان بدرێتە ترەمپی سەرۆكی نوێ كە لەوانەیە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی جۆرێك لە ترس پەیدا بكات، بەڵام لە ستراتیژیەتی ئەمدایە پەیوەندیەكانی لەگەڵ روسیای خاوەن چەكی ئەتۆمی، باش بكات‌و دەڵێن نەگەتیف بەرامبەر بە یەكێتی ئەوروپا دەوەستێتەوە.
چاودێر: پێچەوانەی زۆرێك لە پێشبینیەكان، دۆناڵد ترەمپ هەڵبژێردرا بە سەرۆكی زلهێزترین وڵاتی دنیا "ئەمریكا"، بۆچی پێشبینی زۆرینەی سەنتەری لێكۆڵینەوەو راپرسی و چاودێرانی سیاسی و سیاسەتمەدارانی دنیا پێچەوانە بوەو هاوڵاتیانی ئەمریكا ترەمپیان كردە سەرۆك؟ واتە بۆ ترسی سیاسیەكان و زۆرینەی خەڵكانی لیبڕاڵ پێچەوانەبو لە ترسی هاوڵاتیان ئەمریكی؟
د. سالار باسیرە: هیلەری كلینتۆن لە روی ژمارەی هەڵبژێردەرەوە 2 ملیۆن و 900 هەزار دەنگی لە دۆنالد ترەمپ زیاتر بە دەستهێنابو، بەڵام لە دەنگدانی دەستەی هەڵبژاردنەكاندا ترەمپ سەركەوتنی بە دەستهێناو هەربۆیە بوە سەرۆكی نوێی ئەمریكا، پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە بۆچی ئەو دەستەی هەڵبژێردەر زۆرینەیان دەنگیان بە ترەمپ داوە؟ لێرەدا دەبێت لە سیستەمی هەڵبژاردن لە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا تێبگەین.. ترەمپ بە پێی ئەقڵی گەلی ئەمریكی مامەڵەی دەكرد ئەو گەلەی وەك پێویست هوشیار نیەو ترەمپ ئیدیعای بۆ ئەمریكایەكی مەزن دەكردو دەستی بۆ بەردی گەورە دەبرد، بەڵام بیروبۆچونێكی ئاوهاش هەیە كە روسیا رۆڵی هەبوبێت لە سەركەوتنی ترەمپداو تۆڵەی لە هیلەری كلنتۆنیش كردبێتەوە بۆ هەندێك لە كێشەكانی زوتر.
چاودێر: دەوترێت سیستەمی سیاسی لە دنیادا چەقبەستوەو لە "داڕزان"دا دەژی، لە ئەمریكایش هاوڵاتیان بێزاربون لەو لەیەك چونەی سەرۆكەكان و سیاسەتەكانیان، بۆیە حەزێك هەیە بۆ گۆڕانكاری ئیتر دەرئەنجامەكەی بە باش بكەوێتەوە یان بە خراپ، ترەمپیش ئەو سەرۆكەیە كە "قەلەقی" دروست كردوە لەوەی دنیایی سیاسی بگۆڕێت؟
د. سالار باسیرە: لە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا لە دێر زەمانەوە سیستەمێكی دو حیزبی حوكم دەكات كە بریتین لە كۆماریەكان و دیموكراتەكان، ئەوەی ئاماژەتان پێداوە راستیەكە كە هەر كام لەو دو حزبە لەسەر دەسەڵات بوبێت گۆڕانكاریەكی ئەوتۆ لەو دەوڵەتەدا بەدی نەكراوە، چونكە سیستەمە سیاسی و ئابوریەكە یەك دەنگ و رەنگی هەیە، جگە لە هەندێك بڕیاری تا رادەیەك سنورداركراو نەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، بەڵام هەموی لە كۆتایدا دەبێت لە خزمەتی ئاسایشی نەتەوەیدا بێت، بەڵام دۆناڵد ترەمپ جیاواز لە سەرۆكەكانی پێشتر هەندێك بابەتی قورسی هێنایە پێشەوە وەك لە سیاسەتی دەرەوەدا، بواری سیستەمی تەندروستی، دەركردنی دو ملیۆن لە خەڵكە نایاساییەكانی ئەمریكای لاتین، هەڵوێستیكی توند بەرامبەر بە ئیسلام... تاد. بەڵام دروشم شتێكەو توانای بەكردار كردنی شتێكی ترە. لێرەدا ترەمپ وای لە هاوڵاتیانی ئەمریكا كرد كە گۆڕانكاریی قورس و چاوەڕوان نەكراو دینێتە ئاراوە، دەبێت لێرەدا چاوەڕوانی دوای وەرگرتنی دەسەڵاتی راستەقینەی ترەمپ بین.. هەربۆیە دوارۆژ نیشانی دەدات ئایا هیچ گۆڕانكاریەك بەسەر ئەو چەقبەستو بونەی سیاسەت رو دەدات یان نا، بەڵام هیچ لە سیستەمە سیاسەكە ناگۆڕێت. ترەمپ پیاوی بازرگانیەو كەسێكی زۆر دەوڵەمەندەو چاویش دەبڕێتە روتاندنەوەی وڵاتانی جیهانی سێیەمیش، ترەمپ ئەزمونی دەوڵەتیی و ئیداری نەبوە هەر بۆیە دەبێت پشت بە راوێژكارو دەوروبەرەكەی ببەستێت. بەڵێ سیستەمە سیاسیەكانی جیهان كەم یان زۆر لە چەقبەستویدایە، هەروەك ئەوەی سەردەمی جەنگی سارد جەنگەكان بە تایبەت لە جیهانی سێ ئەگەر رۆژهەڵاتی ناوین بەنمونە بهێنمەوە جەنگن بە وەكالەت بۆ زلهێزەكان و هەمان چەقبەستویی بە خۆیەوە گرتوە.
چاودێر: تا چەند كێشەی كۆچبەرو تیرۆر كاریگەرییان لە گەڕانەوەی ئەو مۆدێلە داخراوەی سیاسەت هەیە، ئایا ئەم دوانەیە مژدەی سەركەوتنی ترەمپ‌و هاوشێوەكانی نییە؟
د. سالار باسیرە: دیاردەی كۆچبەرو تیرۆر هەردوكیان لەلایەن دەوڵەتانەوە سیاسەتیان پێوە دەكرێت، ترەمپ دەڵێت كۆچبەرە نایاساییەكان راستەوخۆ دەردەكەم لە وڵات و ئەمەش جۆرێك لە سیاسەت كردنە پێوەی بۆ كاتی هەڵبژاردنەكانیش، هەروەك جۆن لە ئەوروپاش هەمان شتە.. سەبارەت بە بابەتی تیرۆر نەك هەر ترەمپ، بەڵكو ئەوانەی پێش دۆناڵد ترەمپیش هەمان سیاسەتیان پیادە كردوە، هیلەری كلینتن بە رونی ئاماژەی بەوەدا كە ئەوان دەستیان لە پشتگیرییكردن و بەهێزكردنی دەوڵەتی ئیسلامی داعش هەبوە ئەوەش دیارە بۆ نانەوەی جەنگ و ئاشوب لەناوچەكەدا و بەم رێگایەوە رێگا بە ئەمریكاش بدات زۆرتر دەست بخەنە ناو كاروباری ناوچەكە لە روی سیاسی و ئابوری و نەوت و چەك فرۆشتن و بێهێزكردنی دەوڵەتەكانی ناوچەكەو دواخستنیان و دواتر هەر خۆشیان بە رێگای كۆمپانیا زەبەلاحەكانیانەوە پرۆژەی ئاوەدانی ناوچە وێرانكراوەكان بگرنە دەست و هەروەها پابەندكردنی ناوچەكە بە خۆیانەوە، بەڵام ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا لە حیسابێكیدا هەڵەی كرد كە نەیزانی داعش دەبێتە ئەو هێزەی دەگاتە بەردەم دەرگای ئەمریكاش.. ئۆباما دەیوت كە بنبڕكردن و لەناوبردنی داعش دەیان ساڵی دەوێت بە دەست ئەوانەو ترەمپیش بێت داعش و جەنگ بەردەوام بێت لە پێناوی بەرژەوەندیەكانی خۆیان، چونكە دز ماڵی شێواوی دەوێت... ئەم زمانە دەمێكە سەرۆكەكانی ئەمریكاش بەكاریان هێناوە لە كاتی هەڵبژاردنەكانیشدا گەڕاون بە شوێن دۆزینەوەی وێنای دوژمن، جارێك سەدام حسێن، جارێك ئەلقاعیدە، ئێران، ئیستاش داعش... ئەوە دیاردەیەكی نوێ نیە لە مێژوی سیاسیدا.
چاودێر: كورد لە كوێی ئەم گفتوگۆ سیاسیانەدایە؟ هەندێك دەڵێن هەركەس سەرۆكی ئەمریكا بێت بە باش و خراپ پەیوەندی بە كوردەوە نییە، رایەكیش هەیە، كە كاریگەرییەكە بە ناڕاستەوخۆ وەسف دەكات، بەو جۆرەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا كاریگەری راستەوخۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەسەر بەرەی "سونی" و بەرەی "شیعە"ە وە هەیە، كە ئەو دو بەرەیەش كوردیان دابەشكردوەو كاریگەرییان لەسەر هێزە كوردییەكان و پرسی كورد هەیە؟
د. سالار باسیرە: كوردی بێ دەوڵەت زۆرتر لە چاوی ئەو دەوڵەتانەوە دەبینرێ كە بەسەریاندا دابەشبوە، هەروەها لەناو هاوكێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تێهەڵكێش بوەو كورد هەرگیز هاوپەیمانی ستراتیژی نەبوە، بەڵكو لەگەڵ لایەنە ئیقلیمی و زلهێزەكاندا تەنیا بەرژەوەندی هاوبەشی هەبوە، بەڵام كورد بەهۆی ئەوەی یاریزانێكی باش نەبوەو خاوەن ستراتیژیەكی هاوبەش و دیاری سیاسی و نەتەوەیی نەبوە هەربۆیە هەمیشە لەژێر كەریگەری لایەنەكاندا بوە.
ژیاننامەی نوسەر
پ. د. سالار باسیرە، لە دایكبوی شاری سلێمانی، لە ساڵی 1976 لە تەمەنێكی هەرزەكاری چۆتە ئەڵمانیاو هەر لەم وڵاتە خوێندنی ناوەندی و دواناوەندی تەواوكردوە.
بڕوانامەی بەكالۆریۆس و ماستەری لە بواری زانستی سیاسی و راگەیاندن و كۆمەڵایەتی لە زانكۆی ماربورگ وەرگرتوە.
بڕوانامەی دكتۆرای لەبواری زانستی سیاسی لە زانكۆی ڤوپەرتال وەرگرتوە.
ئێستا پلەی زانستی پرۆفیسۆری پێدراوە.
نامەی دوكتۆراكەی بریتیە لە "سیستەمی سیاسی بەعس لە عیراق/ فاكتەرەكانی گەیشتن و راگرتنی دەسەڵات، هەروەها هۆكارەكانی روخانی دەوڵەتی بەعس".
نوسەر خاوەنی ژمارەیەكی بەرچاو لە نوسین و وەرگێران و لێكۆڵینەوەو كتێبە بە هەر سـێ زمانی كوردی و ئەڵمانی و عەرەبی. گەشتێكی لێكۆڵینەوەی شەش مانگ بۆ ئەمریكای لاتین، هەروەها لێكۆلینەوەیەكی درێژخایەن لە ناوچەكانی ئەنفال و ئەنجامدانی رێبۆرتاژێكی ڤیدیۆیی بە سەد خولەك لەسەر ئەنفال.
چاودێر نیوز
به‌روار: 15/01/2017
794 جار خوێندراوه‌ته‌وه
|