|
خەتەنەكردنی مێینە كەمی كردووە لە باشووری کوردستان
بەپێی ئەنجامەكانی روپێوێك كە ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان لەچوار پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان بەجێی گەیاندووە، دەردەكەوێت رێژەی خەتەنەكردنی مێینە لە كوردستاندا كەمی كردووە.
لەوبارەیەوە پەروین حەسەن ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان دەڵێت "لە ساڵی ئایندەدا كار بۆ بنبڕكردنی خەتەنەكردنی مێینە دەكەین".
لەچوارچێوەی هەڵمەتی نیشتمانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، ئەمڕۆ (چوارشەممە 7/12) ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان بە هاریكاری رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ منداڵان "یونسێف" لە هۆڵی سەعد عەبدوڵڵا لە شاری هەولێر كۆنفرانسی ئەنجامی روپێوی رێژەی بڵاوی خەتەنەكردنی مێینەی لە هەرێمی كوردستان راگەیاند.
كۆنفرانسەكە، كە بە ئامادەبوونی دەیان پسپۆڕ و چالاكی بوارەكانی ئافرەتان و بوارەكانی دیكەی پەیوەست ئامادەبون، تێیدا نوێنەرانی چەندین رێكخراوی سەربە نەتەوەیەكگرتووەكان لەوێ دەبینران.
لەو كۆنفڕانسەی ئەمڕۆدا پوختەی راپۆرتی رووپێوەكە خرایەڕوو، كە لە دوو توێی 78 لاپەڕە بە هەرسێ زمانی كوردی، عەرەبی و ئینگلیزی بڵاوكراوەتەوە.
بەپێی راپۆرتەكە، كە گروپێك لە پێنج هەزار و 990 دایكی كچانی تەمەن چوار تا 14ی ساڵی كردووەتە ئامانج لە هەر چوار پارێزگاكەی هەرێم "هەولێر، سلێمانی، دهۆك و هەڵەبجە" بەجێگەیەنراوە، دەردەكەوێت حاڵەتەكانی خەتەنەكردنی مێینە لە هەرێمی كوردستان بە رێژەیەكی زۆر كەمی كردووە بە بەراورد لەگەڵ نەوەی كۆن، ئەمەش ئامارەكان پشت راستییان كردووەتەوە كە رێژەی 44.8%ی ئەو ئافرەتانەی ئەم رووپێوە گرتوونیەتییەوە ئاماژەیان بۆ ئەوە كردووە كە خەتەنەكراون بە بەراورد لەگەڵ رێژەی 10.7%ی كچەكانییان كە خەتەنەكراون.
لە ئەنجامەكانی ئەو رووپێوە ئەوەش دەركەوتووە كە پارێزگای هەولێر زۆرترین رێژەی خەتەنەكردنی مێینەی تۆماركردووە كە 16.7%ەو دوای ئەویش سلێمانی بە رێژەی 11.8% دێت و پاشان دهۆك بە 4.1% و لە كۆتاییشدا هەڵەبجە كەمترین رێژەی تۆماركردووە كە تەنها 1.1% دەبێت، ئاماژەی بۆ ئەوەش كردووە كە خەتەنەكردنی مێینە پەیوەندیی بە ئاستی خوێندنی دایكانەوە هەیە و چەند ئەو ئاستە بەرز بێت ئەوا خەتەنەكردنی مێینە كەمدەبێتەوە.
هەروەها ئەوەشی دەرخستووە كە خەتەنەكردنی مێینە لە چوار پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان پتر لەو ناوچانە تۆماركراوە كە گوندنشینن بە پێچەوانەی تۆماركردنی لە شارەكاندا.
سەبارەت بە چۆنێتی و میكانیزمەكانی خەتەنەكردن ئەوا رێژەی 90%ی ئەوانەی خەتەنەكراون بە گوێزان بووە، رێژەی 75%ی ئەوانەشی خەتەنەكراون لەماڵی خۆیان یان ماڵی كەسێكی نزیكی، یان لە ماڵی ئەو كەسەی كە خۆی خەتەنەكە دەكات بووە.
لەبارەی هۆكارەكانی خەتەنەكردنی مێینە لە هەرێمی كوردستاندا رووپێوەكە هێمای بۆ ئەوەكردووە كە دوو هۆكار هەن لە رێگەیانەوە كچان ناچار بە خەتەنەكردن دەكرێن، یەكەمیان ئەوەیە خەتەنە بە ئەركێكی ئایینی دادەنرێت و رێژەی 63.4%ی ئەوانەی خەتەنەكراون لەسەر ئەو بنەمایە بووە و رێژەی 61.8%یشیان هۆكاری دابونەریتییان هەبووە، دووەمیشیان پێیانوایە بەهۆی فشاری خێزانەوە بووە و ئەمانیش رێژەیان 24% بووە.
هەرچی لەبارەی ئەو ئافرەتانەوەیە كە كچەكانیان خەتەنە نەكراون رێژەی 40%یان وتویانە كچەكانیان ناچار بە خەتەنەكردن نەكردووە، چونكە "بەشێك نەبووە لە دابونەریتییان"، بەڵام رێژەی 23.5%یان دەڵێن ئایینەكەیان دژی خەتەنەكردنی ئافرەتانە.
هاوكات ئەنجامەكانی رووپێوەكە ئەوەشی نیشانداوە كە رێژەی 72.5%ی ئەو ئافرەتانەی راپرسییەكە گرتوونییەتییەوە باسیان لەوەكردووە كە خەتەنەكردنی مێینە دژی مافەكانی مرۆڤە، هەروەها رێژەی 14%ی ئەوانەی قسەیان كردووە، دەڵێن خەتەنە ئەركێكی ئایینیە.
سەبارەت بە بوونی یاسایەك لە هەرێمی كوردستان كە خەتەنەكردنی كچان قەدەغە دەكات، ئەوا رێژەی 50% دەڵێن ئاگایان لە بوونی یاسایەكی لەو جۆرە نییە، لە پاڵ ئەوەشدا 67%ی ئافرەتانی رووپێوییەكە دەڵێن زیادبوونی هۆشیاری و جێبەجێكردنی یاسا دەبێتە هۆكار بۆ كەمكردنەوەی خەتەنەكردنی كچان. رێژەی 61% ئەوانیش پێیان وایە هۆكارەكانی راگەیاندن فاكتەرن بۆ ئەو هۆشیارییە و 58.7%یشیان وتوویانە جێبەجێكردنی یاسا دەبێتە هۆكاری كەمكردنەوەی ئەو رێژەیەی خەتەنەكردن، پاڵپشتیی مامۆستایانی ئایینیش بە هۆكاری ئەو كەمبوونەوەیە لەلای رێژەی 56.5% دانراوە و 50.4%یش خوێندن لە قوتابخانە هۆكارە و 47.3%یش هەڵمەتەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییان بە گرنگ زانیوە لەوبارەیەوە.
لەوچوارچێوەیەشدا پەروین حەسەن ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان دەڵێت "خەتەنەكردنی مێینە یەكێكە لە شێوازەكانی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان، هاوشێوەی لێدانی و شتی دیكە، بۆیە وەكو ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان هەڵساین بە ئەنجامدانی روپێوێك، ئەو روپێوە لە 2015 و 2016 كراون، راستە لە ئەنجامەكانی رووپێوەكە ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە خەتەنەكردنی مێینە كەم بووەتەوە، بەڵام بنەبڕ نەبووە، بەرنامەی داهاتوومان لە 2017 بەرنامەیەكی چڕوپڕ دادەنێین لەگەڵ ئاژانسەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان و رێكخراوەكانی ناوەوە و دەرەوە چەندین رێگە بگرینە بەر بۆ بنەبڕكردنی ئەو دیاردەیە، ئەگەر نەما ئەو كات ئێمە وەكو ژنان دڵخۆش دەبین".
به‌روار: 08/12/2016
1965 جار خوێندراوه‌ته‌وه
|