|
بەختیار عەلی ژمارە 4 ی 90 هەزار کتێبی ئەڵمانیایە
خەسرەو حەمەكەریم
ساڵانە نزیكەی 90 هەزار كتێب تەنیا لە ئەڵمانیا چاپ دەكرێن. واتە رۆژانە (250) كتێب دەكەونە بازاڕەكانی وڵاتانی ئەڵمانیزمانەوە (ئەڵمانیا، سویسرا و نەمسا)، لە هەموو ئەو ناونیشانانە ئەنجوومەنێك كە لە ژمارەیەك رەخنەگری ناوداری ئەڵمانیزمان پێكدێن، تەنیا 10 كتێب وەك كتێبە باشترینەكان هەڵدەبژێرن، واتە مانگانە لە 7500 كتێب، تەنیا 10 كتێب شایەنی بایەخ و ستایشی رەخنەگرانە، لەو 10 كتێبەیش نووسەر و داوەرە ئەڵمانیزمانەكان چوار كتێب هەڵدەبژێرن كە لیژنەی رەخنەگران قسەی لەسەر بكەن. (دواهەمین هەناری دنیا)ی بەختیار عەلی لەناو هەزاران هەزار كتێبدا گەیشتە ئەو قۆناغە، لەناو ئەو 10 كتێبەشدا یەكێك بوو لەو چوار كتێبەی كە شەوی 7ی حوزەیرانی رابردوو لە بەرنامەیەكی ئەدەبیی تایبەت بە كەناڵی SWR2ی ئەڵمانیدا بە پەخشی راستەوخۆ باسی لێوە كراو یەكێك لە رەخنەگرەكان گوتی: "ئەم رۆمانە دۆزینەوەیەكی جیاوازە لە گێڕانەوەدا، نووسەرانی تر دەتوانن سوودی لێ وەربگرن".
ئەم لیستە مانگانە یان دوو مانگ جارێك دەردەچێت و ناوی لیستی باشترینە لە روانگەی رەخنەگرانەوە، لیستێكە لەلایەن نزیكەی 30 رەخنەگری گەورەی ئەڵمانەوە ئامادە دەكرێت كە دیارترین رەخنەگرانی ئەدەبی و سەختگیرترینیانن لە حوكمداندا. ئەم لیستە لە چل ساڵ لەمەوبەرەوە وەك كولتوورێكی ئەدەبی، شوێنێكی گرنگی لە ژیانی ئەدەبیدا هەیە. رەخنەگران 10 باشترین كتێب هەڵدەبژێرن و بۆ خوێنەرانی ئەڵمانی پێشنیاز دەكەن. میكانیزمی هەڵبژاردنەكە بە جۆرێكە، هەر رەخنەگرە لەناو سەدان كتێبدا كە بە ئەڵمانی دەنووسرێن یان لە دەیان زمانەوە وەردەگێڕدرێن و لە سەدان خانەی چاپەوە بڵاودەكرێنەوە، بۆی هەیە تەنیا چوار كتێب هەڵبژێرێت و بۆ لیستەكە پێشنیازی بكات، گرنگ نییە نووسەرەكە زیندووە یان مردووە، كۆنە یان نوێیە، تا كتێبەكە رەخنەگران زیاتر بیخوێننەوە و دەنگی بدەنێ، فرسەتی گەیشتنی بە لیستەكە زۆرتر دەبێت، لێرەوە كتێبی تازەی وەك دواهەمین هەناری دنیای نووسەری كورد بەختیار عەلی كە تەنیا 25 رۆژ پێش ئامادەكردنی لیستەكە كەوتبووە بازاڕەوە، لە ئاستی باوەڕنەكردندایە (دواهەمین هەناری دنیا لە 20ی ئایاری 2016دا یەكەم چاپی لە چاپخانە هاتووەتە دەرێ و رۆژی ئامادەكردنی تەواوی لیستەكە 15ی حوزەیرانی 2016 بوو).
لەوەش گرنگتر، ئامادەیی كتێبەكەیە لە لیستێكدا كە ژمارەیەك ناوی زۆر گەورەی ئەدەبیاتی ئەمڕۆی جیهانی تێدایە وەك: ساشا ستانیسیچ، وەرگری خەڵاتی پێشانگای كتێبی لایبزگ كە دووەم گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئەڵمانیایە. وەرگری خەڵاتی ئەلفرێد دوبلن، هەڵاوێردی خەڵاتی باشترین كتێبی ساڵی ئەڵمانی.
نووسەری ئینگلیزی گراهام سویفت، وەرگری خەڵاتی مان بوكەر پرایز 1996، گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئینگلیزی.
نووسەری زۆر ناوداری ئینگلیزی، هیلاری مانتڵ، وەرگری دوو خەڵاتی مان بوكەر پرایز لە ساڵانی 2009- 2012.
خانم جودیس هارتمان كە چەندین ساڵە گەورەترین ناوی دونیای چیرۆكی ئەڵمانیایە.
خانم جولیا كاسنا، لە گرنگترین ناوەكانی ئەدەبیاتی رووسیی هاوچەرخە، لەگەڵ نووسەرێكی گەورەی وەك (جۆن دۆس پاسۆس) كە لەپاڵ (فۆكنەر) و (هەمەنگوای)دا بە سێ كوچكەی ئەدەبی ئەمریكیی نوێ دەناسرێن و رۆمانەكەی لەساڵی 1925 دا بڵاوبووەتەوە و خۆی لە ساڵی 1970 كۆچی دوایی كردووە .
بەهرەیەك بە ئاوی كانگاكانی ئەدەب شۆراوەتەوە
لەلایەن رووداو 8 کاژێر لەمەو بەر
"رۆمانی دواهەمین هەناری دنیا-ی بەختیار علی لە بەرزترین ترۆپكی ئەدەبیی هاوینی 2016دایە"
خەسرەو حەمەكەریم
ساڵانە نزیكەی 90 هەزار كتێب تەنیا لە ئەڵمانیا چاپ دەكرێن. واتە رۆژانە (250) كتێب دەكەونە بازاڕەكانی وڵاتانی ئەڵمانیزمانەوە (ئەڵمانیا، سویسرا و نەمسا)، لە هەموو ئەو ناونیشانانە ئەنجوومەنێك كە لە ژمارەیەك رەخنەگری ناوداری ئەڵمانیزمان پێكدێن، تەنیا 10 كتێب وەك كتێبە باشترینەكان هەڵدەبژێرن، واتە مانگانە لە 7500 كتێب، تەنیا 10 كتێب شایەنی بایەخ و ستایشی رەخنەگرانە، لەو 10 كتێبەیش نووسەر و داوەرە ئەڵمانیزمانەكان چوار كتێب هەڵدەبژێرن كە لیژنەی رەخنەگران قسەی لەسەر بكەن. (دواهەمین هەناری دنیا)ی بەختیار عەلی لەناو هەزاران هەزار كتێبدا گەیشتە ئەو قۆناغە، لەناو ئەو 10 كتێبەشدا یەكێك بوو لەو چوار كتێبەی كە شەوی 7ی حوزەیرانی رابردوو لە بەرنامەیەكی ئەدەبیی تایبەت بە كەناڵی SWR2ی ئەڵمانیدا بە پەخشی راستەوخۆ باسی لێوە كراو یەكێك لە رەخنەگرەكان گوتی: "ئەم رۆمانە دۆزینەوەیەكی جیاوازە لە گێڕانەوەدا، نووسەرانی تر دەتوانن سوودی لێ وەربگرن".
ئەم لیستە مانگانە یان دوو مانگ جارێك دەردەچێت و ناوی لیستی باشترینە لە روانگەی رەخنەگرانەوە، لیستێكە لەلایەن نزیكەی 30 رەخنەگری گەورەی ئەڵمانەوە ئامادە دەكرێت كە دیارترین رەخنەگرانی ئەدەبی و سەختگیرترینیانن لە حوكمداندا. ئەم لیستە لە چل ساڵ لەمەوبەرەوە وەك كولتوورێكی ئەدەبی، شوێنێكی گرنگی لە ژیانی ئەدەبیدا هەیە. رەخنەگران 10 باشترین كتێب هەڵدەبژێرن و بۆ خوێنەرانی ئەڵمانی پێشنیاز دەكەن. میكانیزمی هەڵبژاردنەكە بە جۆرێكە، هەر رەخنەگرە لەناو سەدان كتێبدا كە بە ئەڵمانی دەنووسرێن یان لە دەیان زمانەوە وەردەگێڕدرێن و لە سەدان خانەی چاپەوە بڵاودەكرێنەوە، بۆی هەیە تەنیا چوار كتێب هەڵبژێرێت و بۆ لیستەكە پێشنیازی بكات، گرنگ نییە نووسەرەكە زیندووە یان مردووە، كۆنە یان نوێیە، تا كتێبەكە رەخنەگران زیاتر بیخوێننەوە و دەنگی بدەنێ، فرسەتی گەیشتنی بە لیستەكە زۆرتر دەبێت، لێرەوە كتێبی تازەی وەك دواهەمین هەناری دنیای نووسەری كورد بەختیار عەلی كە تەنیا 25 رۆژ پێش ئامادەكردنی لیستەكە كەوتبووە بازاڕەوە، لە ئاستی باوەڕنەكردندایە (دواهەمین هەناری دنیا لە 20ی ئایاری 2016دا یەكەم چاپی لە چاپخانە هاتووەتە دەرێ و رۆژی ئامادەكردنی تەواوی لیستەكە 15ی حوزەیرانی 2016 بوو).
لەوەش گرنگتر، ئامادەیی كتێبەكەیە لە لیستێكدا كە ژمارەیەك ناوی زۆر گەورەی ئەدەبیاتی ئەمڕۆی جیهانی تێدایە وەك: ساشا ستانیسیچ، وەرگری خەڵاتی پێشانگای كتێبی لایبزگ كە دووەم گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئەڵمانیایە. وەرگری خەڵاتی ئەلفرێد دوبلن، هەڵاوێردی خەڵاتی باشترین كتێبی ساڵی ئەڵمانی.
نووسەری ئینگلیزی گراهام سویفت، وەرگری خەڵاتی مان بوكەر پرایز 1996، گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئینگلیزی.
نووسەری زۆر ناوداری ئینگلیزی، هیلاری مانتڵ، وەرگری دوو خەڵاتی مان بوكەر پرایز لە ساڵانی 2009- 2012.
خانم جودیس هارتمان كە چەندین ساڵە گەورەترین ناوی دونیای چیرۆكی ئەڵمانیایە.
خانم جولیا كاسنا، لە گرنگترین ناوەكانی ئەدەبیاتی رووسیی هاوچەرخە، لەگەڵ نووسەرێكی گەورەی وەك (جۆن دۆس پاسۆس) كە لەپاڵ (فۆكنەر) و (هەمەنگوای)دا بە سێ كوچكەی ئەدەبی ئەمریكیی نوێ دەناسرێن و رۆمانەكەی لەساڵی 1925 دا بڵاوبووەتەوە و خۆی لە ساڵی 1970 كۆچی دوایی كردووە .
لەمانەش سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە لە 20 ساڵی رابردوودا تاكە رۆماننووسێكی خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە ئەم لیستە ئۆرهان پامۆكە. گەرچی ساڵانە دەیان رۆمانی عەرەبی و فارسی و توركی دەكرێنە ئەڵمانی، بەڵام هیچ نووسەرێكی خۆرهەڵاتیی دیكە كە بە زمانە خۆرهەڵاتییەكان دەنووسن، نەگەیشتوونەتە لیستەكە. تاكە رۆماننووسێكی خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە ئەم لیستە (ئیبراهیم ئەلكونی)یە كە بیست ساڵ لەمەوبەر و لەساڵی 1996دا لە لیستەكەدا بووە. دوا نووسەری خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە لیستەكە دیوانێكی شیعریی (مەحمود دەرویش) بووە، لە 14 ساڵ لەمەوبەر. نەك هەر ئەوە، لە 20 ساڵی رابردوودا، ژمارەی ئەو كتێبانەی لەكۆی ئەدەبیاتی ئاسیاییەوە گەیشتوونەتە لیستەكە لە شەش كتێب تێناپەڕن، بە رۆمانەكانی «كینزا بۆرۆ ئۆی» یشەوە كە وەرگری نۆبڵی ئەدەبیاتە. ئەمانە هەموو هۆكارن بۆئەوەی ئامادەگیی رۆمانی دواهەمین هەناری دنیای بەختیار عەلی لەوێدا، بە سەركەوتنێك بۆ ئەدەبیاتی كوردی ببینین كە بە ئەدەبیاتێكی نوێ و نەناسراو سەیر دەكرێت.
دوابەدوای بڵاوبوونەوەی رۆمانی دواهەمین هەناری دنیا بە زمانی ئەڵمانی، كۆڕ و سیمینارەكان دەستیان پێكرد. سەرەتا لە 15ی ئایاری 2016 لە شارەكەی رۆماننووسی ناسراوی ئەڵمان تیۆدۆر فۆنتاناوە دەستی پێكرد. لە فێستیڤاڵی فۆنتانادا كە شاری لەدایكبوونی فۆنتانایە، تەنیا كتێبی وەرگێڕدراو كە داوەتی فێستیڤاڵ بوو، دواهەمین هەناری دنیا بوو، نووسەرانی داوەتكراوی دیكە هەموو ئەڵمانینووس بوون. لە ئێوارەیەكی جواندا لە شارە بچووك و جوانەكەی نۆیڕۆپن و لە مۆزەخانەی ئەو شارە كولتوورییە، دەیان خوێنەری ئەڵمان كۆبوونەوە تا گوێ لە خوێندنەوەیەكی جوان و كاریگەری ئەكتەر و نووسەر و كتێبخوێنی ناسراو لە كەناڵی (ئێن ئاڕ دی) ئەندریاس دۆرینگ بگرن كە چیرۆكی محەممەدی دڵشووشە و سەریاسەكانی بەدەنگە گەرم و قووڵەكەی دەخوێندەوە.
كتێبەكە بە وەرگێڕانێكی زۆر جوان و سەرسوڕهێنی هەردوو وەرگێڕی لێهاتوو (راوێژ سەلیم) و (ئوتە كانتێرا لانگ) كراوەتە ئەڵمانی. رۆژنامەنووس كریستیان شۆینبێرگ لە رۆژنامەی (مێركیشە تزایتونگ) نووسیبووی: "كۆڕەكەی ئێوارەی یەكشەممە، سەرنجڕاكێشترین رەنگی ناو زنجیرە كۆڕەكان بوو، میوانی ئەو ئێوارەیەش نەدەبوو كەسێكی كەمتر بێت لە بەختیار عەلی، خوێنراوەترین نووسەری هاوچەرخی كورد".
دوای نوێرۆپن، گفتوگۆیەكی رادیۆیی لەبەرنامەی سكایلاینی ئەدەبی سازكرا كە سەر بە ڤی دی ئیر تیڤی ئەڵمانییە، بەختیار بە زمانی ئەڵمانی بۆ ماوەی پێنج خولەك لەسەر ئەزموونی ئەدەبیی خۆی دوا، دوای تەنیا رۆژێك كتێبەكە یەكەم پێشكەشكردنی گەورەی لە كۆڵن بۆ كرا. ماڵی ئەدەب لە كۆڵن شوێنێكە هەموو نووسەرە ناودارەكانی دونیا رۆژێك لەوێ بوون، بە پێشنیارێكی تایبەتی خانم بیتینا فیشەر بەڕێوەبەری ماڵی ئەدەب، رۆمانەكە سەفەری خۆی لە دونیای خوێنەراندا لە كۆڵنەوە دەست پێكرد و دوای یەك رۆژ لە دەرچوونی لە چاپخانە، رۆمانەكە وەك كتێبێكی بەرگ رەقی قەشەنگ بەدەست خوێنەرانەوە بوو، بۆ پێشەكیی كۆڕەكە خانم بیتینا فیشەر بەئامادەبووانی راگەیاند كە دوای نووسەری میسری نەجیب مەحفوز، ئەوە یەكەمجارە رۆمانێك پێش دەرچوونی لە چاپخانە لەڕێی ئینتەرنێتەوە ئەو ژمارە زۆرەی لێ بفرۆشرێت. ئێوارەكە، نووسەر و وەرگێڕی ناسراو و سەرنووسەری گۆڤاری (بیر و هونەر) شتێفان وایدنەر دەیبرد بەڕێوە، گۆڤاری بیر و هونەر بەزمانی ئەڵمانی، عەرەبی، ئینگلیزی، توركی، فارسی دەردەچێت و گۆڤاری فەرمیی ئینستتیوتی گۆتەیە و بە هەموو جیهاندا بڵاودەبێتەوە. لە ژمارەی نوێشیدا وتارێكی بەختیار عەلی تێدایە كە لە بنەڕەتدا بە عەرەبی نووسراوە. وایدنەر كە خۆی خاوەنی زیاد لە 12 كتێبە و هەندێك لە كتێبەكانی لە بنكە هەرە گرنگەكان بڵاوبوونەتەوە، سەرسامیی گەورەی خۆی بە رۆمانەكە و وتارەكەی بەختیار عەلی دەربڕی و شەرمی خۆی لەوە دەربڕی كە چۆن نووسەرێك لەو ئاستەدا لەناوماندایە و نەمانناسیوە. ئەو رۆژە ئەكتەر و كتێبخوێن (یورگ هوستیاك) چەند پارچەیەك لە كتێبەكەی بە ئەڵمانی خوێندەوە و گفتوگۆیەكی ئەدەبیی بەردەوامیش لەسەر ناوەڕۆكی بەشەكان لە نێوان بەختیار و شتێفاندا هەبوو، كۆی ئەو كتێبانەش كە بنكەی یونیۆن ناردبوونی فرۆشران.
بەهرەیەك بە ئاوی كانگاكانی ئەدەب شۆراوەتەوە
لەلایەن رووداو 8 کاژێر لەمەو بەر
"رۆمانی دواهەمین هەناری دنیا-ی بەختیار علی لە بەرزترین ترۆپكی ئەدەبیی هاوینی 2016دایە"
خەسرەو حەمەكەریم
ساڵانە نزیكەی 90 هەزار كتێب تەنیا لە ئەڵمانیا چاپ دەكرێن. واتە رۆژانە (250) كتێب دەكەونە بازاڕەكانی وڵاتانی ئەڵمانیزمانەوە (ئەڵمانیا، سویسرا و نەمسا)، لە هەموو ئەو ناونیشانانە ئەنجوومەنێك كە لە ژمارەیەك رەخنەگری ناوداری ئەڵمانیزمان پێكدێن، تەنیا 10 كتێب وەك كتێبە باشترینەكان هەڵدەبژێرن، واتە مانگانە لە 7500 كتێب، تەنیا 10 كتێب شایەنی بایەخ و ستایشی رەخنەگرانە، لەو 10 كتێبەیش نووسەر و داوەرە ئەڵمانیزمانەكان چوار كتێب هەڵدەبژێرن كە لیژنەی رەخنەگران قسەی لەسەر بكەن. (دواهەمین هەناری دنیا)ی بەختیار عەلی لەناو هەزاران هەزار كتێبدا گەیشتە ئەو قۆناغە، لەناو ئەو 10 كتێبەشدا یەكێك بوو لەو چوار كتێبەی كە شەوی 7ی حوزەیرانی رابردوو لە بەرنامەیەكی ئەدەبیی تایبەت بە كەناڵی SWR2ی ئەڵمانیدا بە پەخشی راستەوخۆ باسی لێوە كراو یەكێك لە رەخنەگرەكان گوتی: "ئەم رۆمانە دۆزینەوەیەكی جیاوازە لە گێڕانەوەدا، نووسەرانی تر دەتوانن سوودی لێ وەربگرن".
ئەم لیستە مانگانە یان دوو مانگ جارێك دەردەچێت و ناوی لیستی باشترینە لە روانگەی رەخنەگرانەوە، لیستێكە لەلایەن نزیكەی 30 رەخنەگری گەورەی ئەڵمانەوە ئامادە دەكرێت كە دیارترین رەخنەگرانی ئەدەبی و سەختگیرترینیانن لە حوكمداندا. ئەم لیستە لە چل ساڵ لەمەوبەرەوە وەك كولتوورێكی ئەدەبی، شوێنێكی گرنگی لە ژیانی ئەدەبیدا هەیە. رەخنەگران 10 باشترین كتێب هەڵدەبژێرن و بۆ خوێنەرانی ئەڵمانی پێشنیاز دەكەن. میكانیزمی هەڵبژاردنەكە بە جۆرێكە، هەر رەخنەگرە لەناو سەدان كتێبدا كە بە ئەڵمانی دەنووسرێن یان لە دەیان زمانەوە وەردەگێڕدرێن و لە سەدان خانەی چاپەوە بڵاودەكرێنەوە، بۆی هەیە تەنیا چوار كتێب هەڵبژێرێت و بۆ لیستەكە پێشنیازی بكات، گرنگ نییە نووسەرەكە زیندووە یان مردووە، كۆنە یان نوێیە، تا كتێبەكە رەخنەگران زیاتر بیخوێننەوە و دەنگی بدەنێ، فرسەتی گەیشتنی بە لیستەكە زۆرتر دەبێت، لێرەوە كتێبی تازەی وەك دواهەمین هەناری دنیای نووسەری كورد بەختیار عەلی كە تەنیا 25 رۆژ پێش ئامادەكردنی لیستەكە كەوتبووە بازاڕەوە، لە ئاستی باوەڕنەكردندایە (دواهەمین هەناری دنیا لە 20ی ئایاری 2016دا یەكەم چاپی لە چاپخانە هاتووەتە دەرێ و رۆژی ئامادەكردنی تەواوی لیستەكە 15ی حوزەیرانی 2016 بوو).
لەوەش گرنگتر، ئامادەیی كتێبەكەیە لە لیستێكدا كە ژمارەیەك ناوی زۆر گەورەی ئەدەبیاتی ئەمڕۆی جیهانی تێدایە وەك: ساشا ستانیسیچ، وەرگری خەڵاتی پێشانگای كتێبی لایبزگ كە دووەم گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئەڵمانیایە. وەرگری خەڵاتی ئەلفرێد دوبلن، هەڵاوێردی خەڵاتی باشترین كتێبی ساڵی ئەڵمانی.
نووسەری ئینگلیزی گراهام سویفت، وەرگری خەڵاتی مان بوكەر پرایز 1996، گەورەترین خەڵاتی ئەدەبیی ئینگلیزی.
نووسەری زۆر ناوداری ئینگلیزی، هیلاری مانتڵ، وەرگری دوو خەڵاتی مان بوكەر پرایز لە ساڵانی 2009- 2012.
خانم جودیس هارتمان كە چەندین ساڵە گەورەترین ناوی دونیای چیرۆكی ئەڵمانیایە.
خانم جولیا كاسنا، لە گرنگترین ناوەكانی ئەدەبیاتی رووسیی هاوچەرخە، لەگەڵ نووسەرێكی گەورەی وەك (جۆن دۆس پاسۆس) كە لەپاڵ (فۆكنەر) و (هەمەنگوای)دا بە سێ كوچكەی ئەدەبی ئەمریكیی نوێ دەناسرێن و رۆمانەكەی لەساڵی 1925 دا بڵاوبووەتەوە و خۆی لە ساڵی 1970 كۆچی دوایی كردووە .
لەمانەش سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە لە 20 ساڵی رابردوودا تاكە رۆماننووسێكی خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە ئەم لیستە ئۆرهان پامۆكە. گەرچی ساڵانە دەیان رۆمانی عەرەبی و فارسی و توركی دەكرێنە ئەڵمانی، بەڵام هیچ نووسەرێكی خۆرهەڵاتیی دیكە كە بە زمانە خۆرهەڵاتییەكان دەنووسن، نەگەیشتوونەتە لیستەكە. تاكە رۆماننووسێكی خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە ئەم لیستە (ئیبراهیم ئەلكونی)یە كە بیست ساڵ لەمەوبەر و لەساڵی 1996دا لە لیستەكەدا بووە. دوا نووسەری خۆرهەڵاتی گەیشتبێتە لیستەكە دیوانێكی شیعریی (مەحمود دەرویش) بووە، لە 14 ساڵ لەمەوبەر. نەك هەر ئەوە، لە 20 ساڵی رابردوودا، ژمارەی ئەو كتێبانەی لەكۆی ئەدەبیاتی ئاسیاییەوە گەیشتوونەتە لیستەكە لە شەش كتێب تێناپەڕن، بە رۆمانەكانی «كینزا بۆرۆ ئۆی» یشەوە كە وەرگری نۆبڵی ئەدەبیاتە. ئەمانە هەموو هۆكارن بۆئەوەی ئامادەگیی رۆمانی دواهەمین هەناری دنیای بەختیار عەلی لەوێدا، بە سەركەوتنێك بۆ ئەدەبیاتی كوردی ببینین كە بە ئەدەبیاتێكی نوێ و نەناسراو سەیر دەكرێت.
دوابەدوای بڵاوبوونەوەی رۆمانی دواهەمین هەناری دنیا بە زمانی ئەڵمانی، كۆڕ و سیمینارەكان دەستیان پێكرد. سەرەتا لە 15ی ئایاری 2016 لە شارەكەی رۆماننووسی ناسراوی ئەڵمان تیۆدۆر فۆنتاناوە دەستی پێكرد. لە فێستیڤاڵی فۆنتانادا كە شاری لەدایكبوونی فۆنتانایە، تەنیا كتێبی وەرگێڕدراو كە داوەتی فێستیڤاڵ بوو، دواهەمین هەناری دنیا بوو، نووسەرانی داوەتكراوی دیكە هەموو ئەڵمانینووس بوون. لە ئێوارەیەكی جواندا لە شارە بچووك و جوانەكەی نۆیڕۆپن و لە مۆزەخانەی ئەو شارە كولتوورییە، دەیان خوێنەری ئەڵمان كۆبوونەوە تا گوێ لە خوێندنەوەیەكی جوان و كاریگەری ئەكتەر و نووسەر و كتێبخوێنی ناسراو لە كەناڵی (ئێن ئاڕ دی) ئەندریاس دۆرینگ بگرن كە چیرۆكی محەممەدی دڵشووشە و سەریاسەكانی بەدەنگە گەرم و قووڵەكەی دەخوێندەوە.
كتێبەكە بە وەرگێڕانێكی زۆر جوان و سەرسوڕهێنی هەردوو وەرگێڕی لێهاتوو (راوێژ سەلیم) و (ئوتە كانتێرا لانگ) كراوەتە ئەڵمانی. رۆژنامەنووس كریستیان شۆینبێرگ لە رۆژنامەی (مێركیشە تزایتونگ) نووسیبووی: "كۆڕەكەی ئێوارەی یەكشەممە، سەرنجڕاكێشترین رەنگی ناو زنجیرە كۆڕەكان بوو، میوانی ئەو ئێوارەیەش نەدەبوو كەسێكی كەمتر بێت لە بەختیار عەلی، خوێنراوەترین نووسەری هاوچەرخی كورد".
دوای نوێرۆپن، گفتوگۆیەكی رادیۆیی لەبەرنامەی سكایلاینی ئەدەبی سازكرا كە سەر بە ڤی دی ئیر تیڤی ئەڵمانییە، بەختیار بە زمانی ئەڵمانی بۆ ماوەی پێنج خولەك لەسەر ئەزموونی ئەدەبیی خۆی دوا، دوای تەنیا رۆژێك كتێبەكە یەكەم پێشكەشكردنی گەورەی لە كۆڵن بۆ كرا. ماڵی ئەدەب لە كۆڵن شوێنێكە هەموو نووسەرە ناودارەكانی دونیا رۆژێك لەوێ بوون، بە پێشنیارێكی تایبەتی خانم بیتینا فیشەر بەڕێوەبەری ماڵی ئەدەب، رۆمانەكە سەفەری خۆی لە دونیای خوێنەراندا لە كۆڵنەوە دەست پێكرد و دوای یەك رۆژ لە دەرچوونی لە چاپخانە، رۆمانەكە وەك كتێبێكی بەرگ رەقی قەشەنگ بەدەست خوێنەرانەوە بوو، بۆ پێشەكیی كۆڕەكە خانم بیتینا فیشەر بەئامادەبووانی راگەیاند كە دوای نووسەری میسری نەجیب مەحفوز، ئەوە یەكەمجارە رۆمانێك پێش دەرچوونی لە چاپخانە لەڕێی ئینتەرنێتەوە ئەو ژمارە زۆرەی لێ بفرۆشرێت. ئێوارەكە، نووسەر و وەرگێڕی ناسراو و سەرنووسەری گۆڤاری (بیر و هونەر) شتێفان وایدنەر دەیبرد بەڕێوە، گۆڤاری بیر و هونەر بەزمانی ئەڵمانی، عەرەبی، ئینگلیزی، توركی، فارسی دەردەچێت و گۆڤاری فەرمیی ئینستتیوتی گۆتەیە و بە هەموو جیهاندا بڵاودەبێتەوە. لە ژمارەی نوێشیدا وتارێكی بەختیار عەلی تێدایە كە لە بنەڕەتدا بە عەرەبی نووسراوە. وایدنەر كە خۆی خاوەنی زیاد لە 12 كتێبە و هەندێك لە كتێبەكانی لە بنكە هەرە گرنگەكان بڵاوبوونەتەوە، سەرسامیی گەورەی خۆی بە رۆمانەكە و وتارەكەی بەختیار عەلی دەربڕی و شەرمی خۆی لەوە دەربڕی كە چۆن نووسەرێك لەو ئاستەدا لەناوماندایە و نەمانناسیوە. ئەو رۆژە ئەكتەر و كتێبخوێن (یورگ هوستیاك) چەند پارچەیەك لە كتێبەكەی بە ئەڵمانی خوێندەوە و گفتوگۆیەكی ئەدەبیی بەردەوامیش لەسەر ناوەڕۆكی بەشەكان لە نێوان بەختیار و شتێفاندا هەبوو، كۆی ئەو كتێبانەش كە بنكەی یونیۆن ناردبوونی فرۆشران.
هەمان رۆژ سەبارەت بە بەختیار عەلی و رۆمانەكەی، لە رۆژنامەی (كۆڵنەر شتادئەنتزایگە)دا، رۆژنامەنووس (ئولی كرایكەباوم) نووسیویەتی: "زمانێكی پڕ لە وێنەیی ئێجگار بەهێز، خەیاڵی، زۆر شاعیری. سنووری نێوان واقیع و فەنتازیا كاڵ بووەتەوە. كتێبەكە رەخنەیەكی كۆمەڵایەتیی روون و بەهێزی لەخۆگرتووە. ئەم نووسەرە كە ئەو هەموو ماوەیە لە ناوماندا دەژی و بێخەبەرین لێی، وادەكات بڵێین: دونیای ئەدەب لە بواری جیهانیبووندا، زۆر پێویستی بەوەیە زیاتر ئا لەم جۆرە ئەدەبە داوا بكات".
رۆژی دووشەممە 23ی ئایاری 2016 بەداوەتێكی تایبەتی رێكخراوی (ئۆست وێست پاساژن) بەختیار بە هاوڕێیەتی وەرگێڕی ناسراو خانم (لاریسا بندەر) لە فابریكی فرانكفۆرت كۆڕێكی تایبەتی بۆ میواندارانی تایبەت بە رێكخراوەكە سازكرد. وەك لە نووسەرەوە زانیمان، ئەمساڵ بەختیار داوەتی تایبەتی (یەكێتی نووسەرانی سویسرا) یەو لە بازل و زیورخ و بێرن كۆڕی دەبێت، هەروەها داوەتی هەردوو پێشانگای گەورەی كتێبی (فرانكفۆرت) و (ڤییەنا)شە و تا ئێستا لە پتر لە 15 شاری دیكە داوەتی بۆ هاتووە. لێرەدا دەبێت بڵێین سوپاس راوێژ، سوپاس خانمی ئوتە كانتێرا لانگ كە دەرگایان بۆ ئەم رۆمانە كردەوە بگاتە جیهانی دەرەوە.
دوای رۆژنامەی زویددۆیچە تزایتۆنگی ئەڵمانی «süddeutsche Zeitung»و ڤینەر تزایتۆنگی نەمسایی «Wiener Zeitung» و نیوزویرخیشە تزایتونگی سویسرایی «Neue zürcher Zeitung»، گەورە رۆژنامەی نەمسایی«Die Presse» ، لەژێر ناونیشانی «نهێنیی هەنارەكان» وتارێكی لە نووسینی «دیۆگۆ ئۆیسكان» بڵاوكردەوە، هەروەها رۆژی 15ی تەمموزی 2016 بەسەردێڕی (بەختیار عەلی بەهرەیەكی هەیە كە بە ئاوی هەموو كانگاكانی ئەدەب شۆردراوەتەوە)، گەورە رۆژنامەی ئەڵمانی فرانكفۆرتەر ئەلگەماینە تزایتونگ، بابەتێكی گرنگی نووسەر و رۆماننووس (تیلمان شپرێكلزن)ی بڵاوكردەوە كە تێیدا نووسەر، كتێبەكەی بە یەكێك لە بەچێژترین كتێبەكانی ئەمساڵی ئەڵمانیا ناوزەد كردووە، بێجگە لە دەیان چاوپێكەوتنی گۆڤار و رادیۆ و تیڤییە ئەڵمانیزمانەكان كە لەگەڵ نووسەر بەختیار عەلیدا سازكراون و لە داهاتوودا هەندێكیان وەردەگێڕدرێنە سەر زمانی كوردی.
ئەمە لەكاتێكدایە كە چاپی دووەمی "دواهەمین هەناری دنیا" ئەگەرچی تەنیا چەند رۆژێكی كەمە لە كتێبخانەكاندایە، بەرەو كۆتایی دەڕوات. وەك لە بەشی چاپ و بڵاوكردنەوەی (یونیۆنس فێرلاگ)ەوە زانیمان، ئێستا لە چاپخانە چاپی سێیەم ئامادە دەكرێت.
به‌روار: 28/07/2016
2240 جار خوێندراوه‌ته‌وه
|