وتو وێژێک له پرۆگرامی ئا راسته ی پێچه وا نه له که نا ڵی ( ا لجزیره )
فەرهاد عەلی
باسێکی کرنگی هه نو که یی ئه مڕۆ ی کۆ مه ڵگای ئیسلا میه وه با س له پیوا نه ی ئیسلام بۆ کۆ مه ڵگای مرۆ ڤا یه تی ده کا ت بۆ چو نه کانی ئیسلام به را نبه ر هه موو ئا ین وو ئا ینزا کا نی تردا چۆنیه تی ژ یا نی ئه وو مرۆ ڤا نه ی که جیا وازی ئاینیان هه یه و وه له ووڵا تا نی ئیسلا می دا ژیان به سه ر ده به ن وه ئه وو مو سوڵما نا نه ی که له ڕۆژئا وا له ژێر یا سا ی کۆ مه ڵگا علما نیه کاندا ده ژین :
پرسیار ، ئایا ئه وه ی ئه مڕۆ ئه گو زه رێت به ر یه ک که و تنی شا رستا نیه ته کا نه هه ر وه ک زۆ ر له مفکره گه وره کان با سی لێوه ده که ن ؟
وفا سڵتان :سه ره تا سو پا ستان ده که م که ده ر فه ت تان دام وه هیوا دارم هه مو مان سو د وه گرین له م چا وو پێکه و تنه . پێش هه موو شتێک ئه بێت ئه وه جوا ب بده ینه وه که دین چیه وه شا رستا نیه ته کا ن چین ئا یا ئه وه شا رستا نیه ته کانه به رانبه یه کتری ڕاوه ستا ون ؟ . دین بریتیه له په یوه ندی کا نی مرۆڤ و ئه وو هیزه ده ره کی یه که ئیمان دا ر ئیمانی پێ یه تی به مه ر جێک زیا ده ڕۆیی نه کا ن له سنوری ئه و په یوه ندی یا نه ی که دیاری کرا ون به نبه ر هه موو ئه وا نه ی له ده ورو به ری دا ده ژین به جیا وازی دین بۆ چو نوو هه موو ئا زا دی یه کانی تاک . به ڵا م شا رستا نیه ت بریتیه له به ر ز ترین په یوه ندی ئا ستی کۆ مه ڵا یه تی که به ر هه م ها تووه له ئه نجا می داهێنا ن وو ئا زا دی مرۆ ڤه کان و کا ری به ر ده وا م کا تیک مرۆ ڤه کان ئه گه نه ئه م ئا سته که ڕاقی ترین ئا ستی ژیانه ئه وا زۆ ر به حورمه ته وه تیا ئه ژین له گه ڵ ئه وه شدا ده توا نن گه وره ترین دا هێنا ن پێشکه ش به مرۆ ڤا یه تی بکه ن . به ڵام ئیسلام شا رستا نییه ت نیه وه هه مان پێنا سه ش بۆ جوله که کان وو مه سیحیه کا نیش به کورتی دین شا رستا نیه ت نیه به پێ چه وا نه وه دین به شێکه له شا رستا نیه ت وه له ژێر چه تری شا رستا نیه ت دا دروست بووه شا رستا نیه ت کۆ یه وا ته گشتگیره وا به سته یه به کۆ ی مێژوو ی مرۆ ڤا یه تی به ڵام دین به شێکه له م شا رستا نیه ته که تیا یدا ده ژین.
وه ئه وه ی ئه مڕۆ له گۆ ڕه پا نی مل ملا نێی نێو ده وڵه تی دا ده ی بینین ئه وه به ر یه ک که و تنی به ینی شا رستا نیه ته کا ن نیه به ڵکوو به ر که وتنی به ینی دوو ئا را سته ی جیا وا زن وه نا توا نرێت بوترێت که به ر که وتنی شا رستا نیه ته کانه به ڵکوو به ر یه ک که وتنی به ینی دو هێزه که یه کێکیان نوینه ری سه ر ده مه کا نی نا وه را ستی ژیا نی مرۆ ڤا یه تی یه وه ئه وه ی تریشیان شا رستانی سه ده کا نی هه ژده وو تا بیستوو یه که کا نه وه له به ینی دوا که و تن وو پێشکه و تن دا له به ینی ژ یا نی سه ره تا یی وو ژیا نی پێشکه وتو ی ئه مڕۆ دا له به ینی ڕه شه کوژی وما ڵ وێرا نی وو ئا زا دی و ژیانێکی مه ده نی یه له به ینی دیموکرا تی وو دکتا تۆ ری دا له به ینی ئه وا نه ی که ما فه کا ن زه وت ئه که ن وه ئه وا نه ی که ما فه کانیان زه وت کرا وه له به ینی ئه و سه یر کردنه ی ئا فره ته وه ک کا ڵا وو ده ست که وت وه له به ینی سه یر کردنی ئا فره ت وه ک مرۆڤ به بێ جیا وازی له ڕه گه زی نێر شا رستانیه ته کان به ر یه ک نا که ون به ڵکوو شا ن یه شا نی یه ک هه نگا وو ده نێت شا رستانیه ت به به ر ده وا می له ڕکه به ری یه کی ته ریب دا ن که ئه بێته هۆ ی درو ست کردنی له یه ک چو نه کان به پێچه وا نه ی ئه وه وه که ئه ڵێن جیاوا زی درو ست ده کا ت واته شا رستا نیه ته کان دژ به یه ک نین به ڵکوو زه مه نه کا نیان جیا وازه وه ته وا و که ری یه کترین .
پرسیار ئایا مه به ستت ئه وه یه که ئه وبه ر یه ک که و تنا نه له به ینی شا رستانی یه ت و کۆ مه ڵگا ی ئسلا می د یه به قسه ی تۆ له به ینی ئه قڵ و جه هل دا؟
وفا سلتان : به ڵێ ئه وه یه که مه به ستمه بیڵێم که شا رستا نیه ته ده ست پێش خه ر نیه له م به ر یه ک که و تنه دا به ڵکو ئه وه دینه که به ر ا نبه ر شا رستا نیه تی پێش که وتوی ئه مڕۆ ی مرۆ ڤا یه تی وه ستا وه که له سه ر زا ی پێشه وا ی ئیسلام محمد که ئه ڵێت بیان کو ژن هه تا ئیمان دێنن به ئیسلام به ڵێ ئه وه دینه له سه ره تا ی درو ست بو نیه وه هه تا ئێسته به م ئا یدۆ لۆ ژایایه کا ر ده کا ت کا تێک ئیسلام مرۆ ڤا یه تی دا به ش کردو وه و داوایان لێ ئه کا ت که له شه ڕدا بن به رانبه ر هه موو ئه وا نه ی که ئیسلام نا بن به ڵێ ئه وا نن که ده ستیان به م جه نگه کردووه ئه بیت بی وه ستێنن وه به خۆ یا ندا بچنه وه وه هه تا به کتێبه پیرۆ زه کا نیا نیشدا وه به پڕۆ گرا می خوێندن وو هه موو ئه وو با به تا نه ی که با س له به کا فر بو ن ده کا ت وه با نگه شه بۆ کو شتنی کا فره کان ده کا ت له کا تێک دا ئیسلام با س له پێکه وه ژیان ئه کا ت ئه ی ئه م هه موو نا و نیوه نا وا نه چی یه که بۆ مرۆ ڤا یه تی دا نا وه جا رێک به مه یمو ن جا رێک به نه سا ره و جا ریک به لا ده ره کان و خه ڵکا نی کتێب ناو زڕیان ئه کا ت له کا تێک دا هه موو مرۆ ڤا یه تی میژ ویان نو سی وه ته وه ئه و کۆ مه ڵگا عیلما نیه ی که ئیسلام به کا فریا ن دا ئه نین وه هه موو ئه وو کتێبا نه ی که به سوو دن وه له ده ستی مرۆ ڤا یه تی دا ن ئه وه کتێبی ئه وا نن وه له ئه نجا می هه وڵێکی زۆری مرۆ ڤا یه تی به ر هه م هێنرا وه به چ ده ستو رو یا سا یه ک ڕێگه به وه ئه درێت که له نا و ببرێن وه کێ ڕێگه ی به ئیسلام دا وه که به دیا نه ته کا نی تر گا ڵته بکا ت وو سوو کا یه تیا ن پێ وه بکا ت . من پرسیا ری گه وره م بۆ ئسلام ئه وه یه کی ڕێگه ی به ئسلام دا وه ڕه شه کو ژی بکا ت به ر نبه ر مه سیحی وو یه زید یه کان وه ئاینزا کانی تر هه تا وه کو بتوا نێ با جوو زه ره ریبه یا ن لێ بسێنی له به را نبه ر ژیا نیا ن له ژێر ده ستی ئیسلامدا وه له کۆ مه ڵگا مه زهه بیه کاندا ئه قڵ سنو ر دا ره مرۆ ڤه کان ناتوا نێت دا هێنا نه کان بکا ت له ئه نجا مدا کۆ مه ڵگا یه کی دوا که و توو له هه موو بوا ره کاندا به ر هه م ده هێنن که جیا وا زیه کان نه توا نرێت نزیک بکرێنه وه .
پرسیار ئایا مێژوو ی به ر یه ک که و تنه کان دو با ره ده بنه وه واته مێژوو خۆی دو با ره ده کا ته وه ؟
وفا سلتان :زیاده ڕۆیی به رنبه ر پیرۆزی مرۆ ڤه کا ن کا تێک ئه گا ته ڕا ده یه کی به ر ز ئه بێته نه خۆ شییه ک به ئا را سته ی تێک دا نی کۆ مه ڵگا کان هه نگا و ده نێت وه پێو یسته چا ره سه ر بکرێت وه له نا و ببرێت وه ئه وو کۆ مه ڵگا یا نه شی که به شدا ری جا ره سه ی یه که ی ده که ن ڕێگه له هۆ کا ره کانی پێشکه وتنی ئه م دیا ر ده یه ده گر ن زۆ ر ترین زیان ده که ن چو نکه ڕێگری بۆ به ره و پێش چونیان درو ست ده کا ت وه سوتا نه به شه ری یه یه کا نیش کا ری گه ر تره له و کۆ مه ڵگا یا نه ی که ئه م نه خۆ شی یه یا ن تیا بڵا وه ئه ویش ئیرهابه . ئه م دیا ر ده یه چا وی ئه وا نه کوێر ده کا ت که پیا ده ی ده که ن وه ئه گه ر به را وردێک بکه ین له به ینی ئه م دوو کۆ مه ڵگا یه دا کۆ مه ڵگا ی ئسلا می وو عیلما نی دا ئه وا ئه زا نین که ئیرها ن له کۆ مه ڵگا ی ئسلامی دا به شێوه یه کی به ر بڵا ووپه ره ی سه ندووه وه ئه مه ش هۆیه کی کو شنده یه بۆ بر دنی کۆ مه ڵگائ ئسلامی به ره و که نارێکی ئا ڵۆزوو نا دیا ر وه ئه وو پێش که و تنه ی له ووڵاتانی ڕۆژئا وا یی دا ده ی بینین ئا گا دا رما ن ده کا ته وه که له بن به ستی پێشکه وتن له کۆ مه ڵگا ی ئیسلامی دا وه ڕۆژ به ڕۆژ ژیا نی مرۆ ڤه کان له کۆ مه ڵگا پێشکه و توه کا ندا ڕا ده ی گوزه را ن وو دا هێنا ن به رز ئه بیته وه به پێچه وا نه وه له و کۆ مه ڵگا یا نه ی که دین ده سه ڵا تی به ڕێوه بردنی هه یه نزم ده بیته وه ئه وه ش ده گه ڕێته وه بۆ سنور دا ر کردنی ڕا ده ی بیر کردنه وه ی مرۆ ڤه کان.
ئیسلام دینێکه به هۆ ی شمشێره وه په ره ی پێ دا را وه وو بڵا و کرا وه ته وه ئیتر ئه بێت چۆن با س له دا د په ر وه ری وو بڵاوو کردنه وه ی یه کسا نی وو ئا زا دی بکا ت ئایا کا تێک که بڵند گۆ یه ک له به ر ده م کنیسه یه کدا با نگ به گویێ ێ مرۆڤه کاندا ئه دا ت که هه ر چی ئسلام نیه خه لکانی کتێب وو ئا ینزا به سه ر چو وه کانن بیان کوژن ئیتر چون ئه توا نی بیان پا رێزێ . وه بۆ ئه وه ی ئه م ئیرها به بوه ستیت ئه بیت به لێکدانه وه ئاینییه کا ندا بچنه وه که وه لا نا نی خه ڵکا ن وو ئا ین وو مه زا هبه کان وا ز لی بهینن جو نکه ئه وه ئه وا نن ده ستیان به م شه ره کردووه ئسلام ئه توا نێت بۆ خۆ ی ئه وه پیا ده بکا ت که له گه ڵ بیروو بۆ چو ن وو ئا یدۆلۆ ژیا ندا ئه گو نجێ وه وا زه له به ش کردنی کۆ مه ڵگا به سه ر کا فروو ئیسلامدا بهێنێت . وفا سڵتا ن : من ئیمان دا ر نیم ژنێکی عیلما نیم وه هه موو ئه وو ئا ین و ئا ین زا یا نه ش ته ریک ناکه م له کۆ مه ڵگا دا من پا ڵپشتی مه سیحیه کان نا گرم له دژی مو سوڵمان وا بزانه من ئیمانم به په رستنی به رد هه یه به ڵا م هه ڵی مه گره وو بیده ی به سه رمدا مه چنه نا وو ئا ینوو بیرو را ی خه لکه وه با مرۆ ڤه کان ئا زا د بن که مه سیح کوری مریم وه یان شه یتان ئه په ر ستن مرۆ ڤه کان وا ز لی بهینن له کا تیکدا ئا زا دی خه ڵک دا گیر ده که ن ئا زا دی خۆ شتا ن ده که وێته مه ترسیه وه .
کا تیک هێرش ده که یته سه ر دیا نه ته کانی تر ما نی وا یه ئسلام هیچ ڕێزی لێ نه گرتو ن وه ۆپێو یسته ئسلام ئه وه قبو ڵ بکا ت که مرۆ ڤه کان ئا زا دن له په یوه ندیه کنی به ینی مرۆ ڤوو خودا دا کا تێک مرۆڤه کان ڕێز له ئسلام ئه گرن له سه ر ئیسلام پێو یسته که ڕێز له ئا ینزا کانی تریش بگرێت به ڵام که وه سفیان ئه که یت به لا د ه رو ڕێ ون کردووه کان ئه بێت ئیسلام سنوری خۆ ی دیا ری بکا ت له لا یه ن ئسلا م خۆ یه وه .
پرسیار ئه ڵێن که ئه وه علما نیه ته که هه موو ووڵاتا نی ئسلام وو مه سیحیه کا نی دا گیر کردووه وو سه ر وه تو سا مانه کانی ئه با ت؟
وفا سلتان :ئه وو به ر یه ک که و تنه به ر یه ک که و تنی عیلما نیه توو ئیسلام نیه به ڵکوو به ینی ئیسلام وو هه موو مرۆ ڤا یه تیه چونکه ئیسلام مرۆ ڤا یه تی به ش کردووه به دو به شه وه ئیسلام وه کا فر من ئه وو پرسیا ره ده که م له هه موو مو سوڵما نا ن وه له وا نه ی که دین شرۆ ڤه ده که ن کا تێک له به ر ده ر گای مزگه وتێکدا له سعودیه که خا چێک ده بینن به ملی مه سیحیه که وه چی ڕ وئه دا ت ئه ی ئا یا پرسیا رتان کردوه که ئه م هه موو مو سوڵما نه چی ئه کا ت له ووڵا تا نی ڕۆ ژ ئاوا نا و عیلما نیه کا ندا ئا یا ئێوه به ئه وو په ڕی ئا زا دی یه وه ئیسلام بڵا وو نا که نه وه مما ره سه ی نا که ن چی ئه ڵین ئه گه ر مه سیحیه کا ن یان جوو له که که ن ئه وه ی له ووڵا تێکی ئیسلامی دا ئه نجا م دا ؟ بۆ چی کرده وه کانتان وا پیا ده نا که ن بۆ ئه وه ی هه مان مامه ڵه تان له گه ڵ دا بکرێت وه وه بۆ چی ڕێز له هه موو ئا ینه کان نا گرن بۆ ئه وه ی هه مو ئا ینه کان ڕێزتان لێ بگرێت.
پرسیار تۆ با س له دەیموکراسیه ت وو ئا زا دی ده که ی وه ک ئه زا نی دا دگا ی به ریتانی حکو کمی به سه ر دێڤد ئێرڤین ی ڕۆژنا مه نوسدا سه پا ن بۆ ما وه سێ سا ڵ له به ر
ئه وه ی که ژما ره ی ئه وو جو له کانه ی که له جه نگی جیها نی دوو هه مدا سوتێنران به هه ڵه دا بوو چۆ ن با سی ئا زا دی تا ک و عیلما نیه ت ده که ی .
ڕێز گرتن له مرۆ ڤه کان که س به خێر به که سی نا دا ت جو له که کان کا تێ که له وو نا ڕه حه تی یه ده ر چون به ئا رامی ڕێزی هه موو مرۆ ڤا یه تیا ن گرت وه به زا نسته کا نیان نه ک به ئیرها ب خۆ ته قا ند نه وه
وه مێژوو قه ر زا ری هه موو ئه و دا هێنا نا نه یه که له سه ده کانی هه ژده وو نۆ زده بیست دا پێشکه س به مرۆ ڤا یه تیا ن کرد . زیا تر له پا نزه ملیۆن ئا وا ره خۆ یان کۆ کرده وه وه گه یشتن به هه موو ما فه کا نیان به زا نست وو کا ر کردن نه ما ن بیست جو له که یه ک خۆ ی بته قێنێ ته وه به چێشتخا نه یه کی ئه لما نی دا جو له که یه ک مان نه بینی ده ست دریژی بکا ته سه ر کنیسه یه ک له کا تێکدا ئسلامه کان سێ( هه یکه لی ) بوزایان کرد به خۆ ڵ به ڵام بو زی یه کمان نه دی خۆ ی بته قێنێ ته وه به مزگه وتێکدا ئسلام به هه مو هیزیک به ر گری له دینه که یان ئه که ن به سو تا ندنی کنیسه وه کوشتنی هه وو ئه وکه سا نه ی نا بن به ئیسلام وه سوتا ندنی سه فا ره ته کان خۆ ته قا ندنه وه ئه مانه نا یا ن گه یه نێ ته ئه نجا مێکی باش ئسلام ئه بیت ئه وو پرسیاره له خۆ ی بکا ت چیان بۆ مرۆ ڤا یه تی کردووه وه چیان پێشکه ش کرد وه به را نبه ر به ڕێز گرتن لێیان ئه وه ی ئه وو وێنه کیشه دا نما رکیه ش کردی له وا نه یه کا رێکی با ش نه بو بێت بۆ به که م زا نینی ئسلام به ڵا م ئه وه ده چێته سه ر ئا زا دی یه تا که که سی یه کان وه ره خنه وو ڕه خنه گرتن زۆ ر له پیرۆ زیه کان پیرۆز ترن له کا تیکدا ئه م وینه کێشه ته نها بۆ چو نی خۆ ی بوه نه ک بۆ چونی دینی مه سیحی یه کان ئه مه یه زۆ ر قوسه که ئیسلام ئه بێت ئه م ڕا ستی یه تێ بگا ت چو نکه ئیسلام وه ک دینوو ده وله ت ڕ ێگه نا دا ت که سنوری ده و ڵه ته که ی ببه زێنڕێت له دینی ئسلامدا تاک به نده به فکری گشتی یه وه ناتوا نێت وه ک تا ک قسه ی خۆ ی بکا ت که ئه مه له کۆ مه ڵگا ی ڕۆژئا وا یی دا جیا وا زه که تا ک ئه توا نی هه موو ئا را کا نی خۆ ی بڵێ جیا وا ز له ده سه ڵاتی دینی وو سیا سه ت ئه بێ ئه وه تی بگه که ن که سه فا ره تێک ئه سو تێنرێت له سه ر کا ری که سێک ئه ده و ڵه ت به ر پرسیا ر نیه له ئا را ی ئه وو وینه کێشه یان که سا نی تر.
ئه وه ی که وه رم گێرا وه ئه وو چا وو پێکه و تنه بو له که نا ڵی جریره له به ینی ئیبرا هیم خو لی ما مۆستای ئه زهر وه وفا سوڵتان تویژه ره وه که من ئه وه ی لام گرنگ بوو ووته کا نی دکتۆره وه فا سوڵتا ن بو هیوا دارم توا نبێتم زا نیا ری یه کان تا ڕا ده یه ک بگه یه نم .
فرها د علی 18-10--2014
به‌روار: 21/10/2014
423 جار خوێندراوه‌ته‌وه