جەلال دەباغ

شۆڕشی سۆسیالیستیی مەزنی ئۆکتۆبەر.. جێگرەوەو خەون*

                                                                      و. جەلال دەباغ

وێڕای جیاوازی لە هەڵسەنگاندنی ئەوسەرەنجامەی بەسەر ئەو رێژیمەی کە لە ئەنجامی شۆڕشی ئۆکتۆبەردا دامەزرێندرا، بەڵام کەمایەتیەک لەوەدا جیاوازن کە ئەو شۆڕشە یەکێک بوو لە گرنگترین رووداوەکانی سەدەی بیستەم. شۆڕشەکەی ئۆکتۆبەر مۆرکی خۆی نا بەسەر رەوتە سەرەکییەکانی پەرەسەندنی ئەم جیهانەمان لە سەدەی بیستەمدا کە زۆربەی ئەوکاتە لە سێبەری دووجەمسەریی سۆسیالیزم و سەرمایەداریدا تێپەڕبوو، بۆگەلان و جەماوەری رەنجدەرو بۆ زەحمەتکێشان ئەو جێگرەوەیەی پێشکەشکرد کە بۆ رێژیمی سیاسی و ئابوری- کۆمەڵایەتی چاویان تێبڕیبوو،  جێگرەوەی ئەو رێژیمەی کە بۆ مرۆڤایەتی نەهامەتی شەڕی یەکەمی دنیای هێنابوو.هەروا دەنگدانەوەو  کارتێکردنی راستەوخۆی لەسەر سەردەمەکەی بەڕاستی پلەوپایەیەکی گەورەی هەبوو، تا لە کۆتایی دەیەی پێنجەمی سەدەی رابوردودا سێیەکی مرۆڤایەتی لەژێر سایەی ئەو رێژیمانەدا دەژیان کە بیروباوەڕو ئایدیالی ئەویان وەرگرتبوو.
شۆڕشی ئۆکتۆبەر دەربڕینێکی تەقینەوەی ناکۆکییەکانی سەرمایەداری بوو لە یەکێک لە لاوازترین ئەڵقەکانیدا، بە پێچەوانەی لافوگەزافی هەندێ لەمێژونوسە بۆرژواکان، شۆڕشێکی راستەقینەبوو لەناو قوڵایی کۆمەڵگەی رووسیەوە بەرپابوو، بە بەشدارییەکی فراوانی جەماوەری جوتیارانی هەژاری لادێ و، چینی کرێکارانی چالاکی شارەکان و، چەندان  بەشی فراوانی توێژەکانی ناونجیی شارەکان. پێش سەرکەوتنی یەکجارەکی شۆڕش بە سەرکردەیی حیزبی بەڵشەفیەکان، چەندان روبەڕوبوونەوەو راپەڕینی توندوتیژو ناتوندوتیژ، لەدژی دەسەڵاتی زۆردارانەی تساریزم و لە دژی زۆروجەوری دەرەبەگەکان و موڵکدارە گەورەکان روویان دا. ئەو چالاکییە شۆڕشگێڕانانە دیهاتەکان و شارەگەورە کرێکارییەکانیان گرتەوە، لە منداڵدانی ئەوانەوە ئەنجومەنەکانی کرێکاران و جوتیاران و سەربازان (سۆڤێتەکان) هەڵقوڵان کە دەربڕینێکی دامەزرێنەرانەی داهێنەرانەبوون ودیموکراسی  راستەوخۆیان بەرجەستەکرد. لێنین ئەمەی بە شێوازێکی دیکتاتۆریی پڕۆلێتاریای تایبەت بە رووسیا دانا. حیزبی بەڵشەفیەکان بە سیاسەتی  شۆڕشگێڕانەی توندوتۆڵی و چالاکی رێکوپێکی بەرفراوان و کاریگەری، لە٧ی تشرینی دووەمی ١٩١٧دا توانی ببێتە پێشڕەوی بزاڤی شۆڕشگێڕی و کۆکردنەوەی بەشەکانی لە یەک تەوژمداو، سەرکردایەتیکردنی بەرەو سەرکەوتن.

لای لێنین و هاوڕێکانی شاراوەنەبوو کە رووسیا لە چرکەساتی دەسەڵاتگرتنەدەستیدا، خاوەنی مەرجە مادییەکانی هێنانەدیی سۆسیالیزم نەبوو. لێنین لە پتر لە بۆنەیەکدا باسی دواکەوتنی هێزە بەرهەمهێنەکانی لە رووسیاداو سروشتی بۆرژوازیانەی بچوکی سەرمایەدارییەکەی کرد کە لەوێدا پەیوەندیە سەرمایەدارییەکان نەگەیشتبوونە قۆناغی پێگەیشتنی تەواو بۆ تەواوکردنی  بنیاتنانی سۆسیالیزم. بەڵام بەڵشەفیەکان وایان نەدی کە ناکۆکییەکانی نێوان پێگەیشتنی مەرجی سیاسی بۆگرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن چینی کرێکارو هاوپەیمانەکانیەوەو، نەبوونی هەندێ لە رەگەزەکانی مەرجی بابەتی بۆ دامەزراندنی سۆسیالیزم، هۆکارێکی بەسبێت بۆ ئەوەی چینی کرێکار نەیەوێت دەسەڵات بگرێتەدەست و بە رێگای بنیاتنانی سۆسيالیزمدا بەرەوپێشەوە بڕوات. دیارە بەڵگەی بیریی سەرەکی  ئەم هەڵوێستەیان لەوەدابوو کە بەئاشکرا، لە قۆناغە پێشینەکانی دوای سەرکەوتنی شۆڕشدا، پشتیان بەستبوو بە هەڵگیرسانی شۆڕشی سەرکەوتوانەی کرێکاری لە وڵاتانی ئەوروپادا کە سەرمایەداری تێیاندا گەيشتبووە قۆناغێکی پەرەسەندو، بەشێوەی تایبەتی لە ئەڵمانیادا. هەر لەبەر ئەوەشبوو لێنین بەرگری لەو بیرۆکەیەکرد کە توانای دامەزراندنی سۆسیالیزم لە یەک وڵاتدا هەیەو پاشان گواستنەوەی خێرای شۆڕش لە قۆناغی بۆرژای دیموکراتییەوە بۆ قۆناغی سۆسیالیزم، واتە پەیڕەوکردنی بیرۆکەی مارکس سەبارەت بە شۆڕشی بەردەوام. لەکاتێکدا مەنشەفیەکان و مارکسیەکانی دیکە هەبوون داوایاندەکرد شۆڕش لە ئاسۆی بۆرژوا دیموکراتییەکەیدا گیربکەن. سەرکردەی دیکەی شۆڕش هەبوون، لەوانە ترۆتسکی، کەگواستنەوە بۆ سۆسیالیزمیان دەبەستەوە بە بەرپابوونی شۆڕشە کرێکارییەکان لە وڵاتانی سەرمایەداریی پەرەسەندوودا.

بۆ پەیڕەوکردنی ئەم رەوتە شۆڕشگێڕییە لە چوارچێوەی کێشەی توند دەربارەی رەوتەکانی بەرەوپێشچوونی شۆڕش و، بەرپابوونی شەڕی ناوخۆ بەهۆی یاخیبوونی هەندێ لە ژەنراڵە دوژمنەکانی شۆڕش و توندبوونی بەرگریی هێزەکانی دژەشۆڕش بە پشتگیریی دەرەکی، دەسەڵاتی بەڵشەفی لە خەباتی سەختدا لەپێناو بەرگری لە بوونی خۆی و بەردەوامبوونی، پاش چەند مانگێکی کەم لە دەسەڵاتگرتنەدەست لە٥ی کانونی دووەمی ١٩١٨دا، کۆمەڵەی دامەزرێنەری هەڵوەشاندەوەو تەواوی دەسەڵاتی خستە دەست سۆڤێتەکان. ئەم کارەش بایەخێکی گەورەی هەبوو بۆ دیاریکردنی روخساری ئایندەی رێژیمی سیاسی و  مافناسیی سۆڤێتی و، لە چاندنی رەگوڕیشەی کێشەی " دیموکراسی" لەرێژیمی سۆسیالیستیی سۆڤێتیدا.

جا وێڕای جەختکردنەوەی لێنین لەسەر تایبەتمەندی وهەڵکەوتویی بارودۆخەکە کە پاڵی بە بەڵشەفیەکانەوە نا بۆ هەڵوەشاندنەوەی کۆمەڵەی دامەزرێنەرو بێبەشکردنی چینە چەوسێنەرەکان لە مافەکانیان لە هەڵبژاردندا، ئەم باوەڕە دواجاربووە بنکەیەکی گشتی و فراوان بۆ شێوازی دەوڵەت لەیەکێتیی سۆڤیەت ولە وڵاتانی دیکەی "سۆسیالیزمی فیعلی"دا، هەروا خاسێتەکانی دیموکراسی راستەوخۆ کە بووە خاسێتی ئەنجومەنەکانی سۆڤیەت لەکاتی شۆڕشداو لەراستیدا کردیە شێوازێکی پەرەسەندوی بەشداری و پەێڕەوکردنی دیموکراسی لەلایەن جەماوەری بەرهەمهێن و رەنجدەرانەوە کە زۆربەی گەل پێکدەهێنن، زۆری نەبرد گیریخواردو لە ناوەرۆکەکەی بەتاڵکرایەوە پاش تیکەڵکردنی  سۆڤێتەکان لەگەڵ دەوڵەت کەوتنە ژێردەستی لەجیاتی ئاڕاستەکردنیان.
جا لە پێناو بنیاتنانی بنکەی مادی، ئابوری- کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی تازەدا، دەسەڵاتی سۆسیالیستی زەویی خۆماڵیکرد موڵکایەتی تایبەتی هۆیەکانی بەرهەمهێنانی نەهێشت، کەوتە  سەر سیاسەتی پیشەسازیی قورس بە پێداگرتن لەسەر خوڵقاندنی پيشەسازیی ئامڕازەکانی بەرهەمهێنان و ئاڕاستەکردنی زیادەی ئابوری پەیدابوو لە لادێدا بۆ دارایی تەرخانکردن بۆ پڕۆسەی پیشەسازدارکردن. بەڵام توانای ئابوری خستەناودەستی دەوڵەت کەلەژێر سێبەری ڕێژیمی " شیوعێتیی شەڕدا" پتەوبوو، رۆڵی سەربەخۆی سۆڤێتەکان و سەندیکاکان و رێکخراوە کۆمەڵایەتیەکان بۆ دواوە پاشەکشەیکرد،هەمو ئەمانەش بوونە مایەی بەهێزبوونی بیرۆکراسی کەبەرەبەرە زۆرترسامانە مادی و روحیەکانی کۆمەڵگەی دەگرتەدەست.

رووسیا کە لە شەڕی ناوخۆ دەرچو نەک تەنیا لەباری ئابورییەوە یەکجار پەرێشانبوو، هەژاری و برسێتی وێرانی کردبوو بەس، بەڵکو بارودۆخی شەڕی بەردەوام ئاڵوگۆڕی قووڵی لە ریزبەندیی کۆمەڵایەتی و شوێنی چینەکاندا ئەنجامدابوو، گرنگترینیشیان کاولکاری مرۆیی و ئابوریبوو کە تووشی چینی کرێکاران ببوو. وێرانی هێندە گەورەبوو بەجۆرێک "پڕۆلێتاریای پیشەسازی... وەک پڕۆلێتاریا نەمابوو"، "وەک چینێکی کۆمەڵایەتی  ولەرووی ئابورییەوە یەکگرتوو" ونبوو"، هەروەک چۆن لێنین لە کۆتایی ساڵی ١٩٢١دا باسی بارودۆخەکەی کردبوو. بەپێی ئەم راستیانە دەتوانین بگەینە ئەو ئەنجامەی کە ئەو کاروبارانەی دەسەڵاتی سۆڤێتیی تازە لە ماوەی "شیوعێتی جەنگ"دا جێبەجێیکردن  بەهۆی ئەو بارودۆخە تایبەتییەوەبوون کە لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆو گەمارەدان و دەستێوەردانی بییانیەوە خوڵقابوون، پتر لەوەی بەهۆی هەربۆچوونێکی پێشینەی تێئۆرییەوەبووبن. زۆر بە کورتی دەتوانین بڵێین ئەو کاروبارانە بە ناچاریبوون بەپێی پێداویستی هەلومەرجی بابەتیی سەختی ئەوکاتەوە، لەبەرئەوە دەبێ گەڕان بەدوای هۆکارەکانیدا لە شيکردنەوەی ئەو هەل و مەرجانەدابێ کە ئەوکاروبارانەیان  کردە پێویست.
جا لە پێناو بنیاتنانەوەی ئابوری نیشتیمانیدا بە پشتبەستن بەهێزی خۆو، فراوانکردنی بنکەی پشتگیری شۆڕشی تازەکورە لە لادێدا،کە ئەوەبوو سیاسەتی "شیوعێتی جەنگ" کۆڕو کۆمەڵێکی فراوانی جوتیارە وردو مامناوەندەکان لێ دوورخستەوە، لەبەر ئەوە دەیەمین کۆنگرەی حیزب (لەئادار- نیسانی ١٩٢١دا) لەسەر پێشنیاری لێنین، ئاماژەی دەستپێکردن بە داڕشتنی "سیاسەتێکی تازەی ئابوری"(نێپ) چونکە هەستی بە بایەخداریی هاندانی مادی کردبوو بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی و راگرتنی دەستگرتن بەسەرزیادەی ئابوری لە لادێدا وەک ئەوەی دەسەڵاتی سۆڤیەت لە سایەی رێژیمی شیوعێتیی جەنگدا پیادەی دەکرد. لەڕاستیدا نێپ گەڕانەوەیەکی ستراتیژیبوو بۆدواوەبۆ بەرژەوەندی جوتیاران و سەرمایەی گچکەو مامناوەندی، دواجاریش هەروا بۆ بەرژەوەندی  سەرمایەداریی دەوڵەت. بەڵام لێرەدا دەبێ جەخت لەوە بکەینەوە کە ئەم پاشەکشەیە پێداویستی کۆمەڵایەتی و سیاسی کردیە پێویست، تا ئەو کەلەبەرە مەترسیدارە پڕبکرێتەوە کە لە پێوەندیەکاندا لەگەڵ جوتیاران و "وردە موڵکدارە بەرهەمهێنەرەکان" روویدابوو، ئەمە لەلایەک، لەلایەکیتریشەوە پێداویستی ئابوری بۆ بوژاندنەوەی ئابوریی جوتیاری و،  چالاککردنی ئاڵوگۆڕی ئاسایی کاڵا لەنێوان لادێ و شاردا کردبوویە پێویست.

(نێپ) لەسەر ئەو بیناغەیە دامەزرابوو کە پشتببەسترێ بە پەیوەندییەکانی کاڵا- دراوو ژمێرەی ئابوری و بەستنەوەی کرێ بە بەرهەمهێنراوەوەو بوژاندنەوەی بازرگانیی ناوخۆ، ئەم سیاسەتە بە کردەوە ئەوئامانجانەشی هێنایەدی کەلێی چاوەڕواندەکرا بە پەرەپێدانی هێزە بەرهەمهێنەکان و بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی و بوژانەوەی ئابوریی رووسی(رەنگە مەبەست ئابوریی سۆڤێتیبێت – ج. د)  هەروا ئەوسیاسەتەهەرلەوکاتەدا هانی ئەوەی دا کە دیسان سەرمایەداری  بە سنورێکی دیاریکراو دابمەزرێتەوەو، توانای جوتیارانی دەوڵەمەندو کۆلاکی لەدیهاتداو وردە پیشەگەرەکان وبازرگان ودەڵالەکان لە شارەکاندا بەهێزکرد.

لێنین وایدانا کە رێکخستنی بەرهەمهێنانی گەورە لەسەر رێوشوێنی سەرمایەداریی دەوڵەت، وەک قۆناغێکی گواستنەوەیە بۆ بەرەوروو بوونەوەی پێداویستەکانی بنیاتنانی بیناغەی مادیی سۆسیالیزم، کە قۆناغێکە لاوازیی پەرەسەندنی سەرمایەداریی ئەوکاتەی رووسیا دەیکاتە کارێک کە ناتوانرێ خویلێلابدرێ. لێنین ئەوەیشی دەزانی کە پڕۆسەی گواستنەوە بۆ سۆسیالیزم زنجیرەیەکی درێژ لە وێستگەو گواستنەوە کە ماوەیەکی مێژویی بەجۆرێکی رێژەیی درێژ دەگرێتەخۆی.
---------------------------

*بەشێکە لە بەڵگەنامەی"هەڵبژاردەی سۆسیالیزممان: دەرسەکانی هەندێ ئەزمونی سۆسیالیزم" کە یەکێکە لە بەڵگەنامەکانی هەشتەمین کۆنگرەی نیشتیمانی حیزبی شیوعی عێراق ئایاری ٢٠٠٧